Stellan Skarsgård over Lars von Triers Nympho-maniac: “Soms zou ik willen dat ik geen piemel had”
“Hebben jullie de film gezien? Ik probeer van jullie gezichten af te lezen wat jullie ervan vinden.”
Terwijl hij in een suite van het 5-sterrenhotel D’Angleterre in Kopenhagen in zijn kopje thee roert, kijkt de Zweedse acteur Stellan Skarsgård (Göteborg, 1951) het kringetje journalisten rond. De wedervraag, of hij bang is voor de reacties, beantwoordt hij met een resoluut ‘nee’. “Absoluut niet. Maar normaal gesproken laat ik een film voor wat hij is zodra ik klaar ben met de opnamen. Dan moet de regisseur het verder maar doen. Maar Lars praat niet, daarom zit ik hier. Ik zeg het er maar even bij: ik kan niet namens hem praten, alleen namens mezelf.”
Lars – voor alle duidelijkheid – is Lars von Trier. De Deense provocateur-regisseur doet er het zwijgen toe sinds hij zichzelf in mei 2011, tijdens een inmiddels berucht geworden persconferentie op het festival van Cannes, hoorde zeggen dat hij een nazi is. Tijdens dezelfde persconferentie ontvouwde Von Trier plannen voor een drie tot vier uur durende pornofilm met de Melancholia-actrices Kirsten Dunst en Charlotte Gainsbourg in de hoofdrollen. En “lots of uncomfortable sex”.
De film is er nu: Nymphomaniac. Skarsgård – die eerder al te zien was in Von Triers miniserie The Kingdom (1994), Breaking the Waves (1996), Dancer in the Dark (2000), Dogville (2003) en Melancholia (2011) – is erin te zien als Seligman, een joodse eenzaat die op de avond voor kerst een zwaargewonde vrouw (Joe, gespeeld door Charlotte Gainsbourg) op straat vindt. Hij voert haar mee naar zijn Spartaanse appartement, legt haar op bed, schenkt een kopje thee voor haar in, en zij begint te vertellen.
Wat is Nymphomaniac volgens u voor een film?
“Een film zoals ik nog nooit eerder heb gezien. Maar dat is eigenlijk altijd zo bij Lars. Het is een film als een roman, hij is heel literair, met talrijke zijpaden. Je kunt zien dat Lars ter inspiratie Prousts A la recherche du temps perdu heeft gelezen. Het belangrijkste verschil tussen beide versies is dat er een paar zijlijnen ontbreken. Gelukkig zijn er genoeg verhalen overgebleven, de film zou volgens mij veel saaier zijn geweest, als het een lineair verhaal was geweest. Het is een soort wandtapijt; een alomvattende studie naar wat als afwijkend gedrag wordt gezien. Wat er verder is gesneuveld? Pompende lichaamsdelen. Veel pompende lichaamsdelen.”
Zit er iets van Von Trier in uw personage?
“Er zit een deel van Lars in ieder personage, zowel in Seligman als in de nymfomane Joe. Joe is wat gecompliceerder; zij is gebaseerd op zijn gevoel dat hij anders is, denk ik. Dat de samenleving hem een vreemde snuiter vindt. Dat deelt hij met Joe, en daar probeert hij mee te leven. Er zit in ál zijn vrouwelijke hoofdrollen veel van hemzelf. Soms zou ik willen dat ik geen piemel had, dan zou ik ook de smeuïge rollen kunnen spelen, want die schrijft Lars nu eenmaal voor vrouwen. Nee, ik was niet teleurgesteld dat ik niet naar bed mocht met Charlotte Gainsbourg. Ik heb meer dan genoeg geneukt; ik heb acht kinderen. En ik heb mijn piemel al in tientallen films laten zien. Seligman representeert vooral de nerd-erige kant van Lars; die fetish voor feiten, boeken en triviale kennis… Vliegvissen is ook iets dat Lars graag doet. Zelf ben ik niet zo’n outdoor-mens. Ik eet graag vis, dat wel.”
Is het zwaar om in een film van Lars von Trier te spelen?
“Nee, dat is een misverstand. Lars is helemaal niet zo veeleisend. De sfeer op de set was luchtig, iedereen maakte grapjes. Wat wel zwaar was, was dat ik 90 pagina’s tekst uit mijn hoofd moest leren, en dat we maar tien dagen hadden om al mijn scènes op te nemen. Maar het was ook fijn; het is een bijzondere ervaring om zo lang met slechts één andere acteur in een kleine ruimte te zijn. Dat schept een band, en het wordt daardoor heel intiem.”
Is Von Trier veel veranderd sinds u voor het eerst met hem werkte, aan The Kingdom en Breaking the Waves?
“Hij is nu meer relaxed, hij vertrouwt zijn acteurs meer. Zijn eerste film waren heel gecontroleerd: Lars showde wat hij allemaal in zijn mars had als filmregisseur. Dat bereikte een hoogtepunt – of dieptepunt – met Europa. Fantastisch hoor, maar zo dood als een pier, omdat hij iedere beweging, ieder zuchtje van de acteurs had uitgedacht. Dat besefte hij zelf ook. Daarom maakte hij The Kingdom, Breaking the Waves en The Idiots, waarin de acteurs helemaal los mochten gaan. Met Dogville en Manderlay ging hij nóg een stapje verder, dat was eigenlijk alleen nog maar acteurs en tekst. Nu gebruikt hij weer meer filmische middelen. Bij de opnamen van Nymphomaniac zag ik weer dolly shots, er was zelfs een kraan op de set! Het goede is dat zijn acteurs ook nog steeds hun gang kunnen gaan.”
Waarmee mogen de acteurs precies aan de gang? Wat staat er op papier?
“Lars schrijft geen heel realistische, uit het leven gegrepen teksten. Het zijn een soort versjes van een hyperintelligent kind. Kraakhelder, maar ook een beetje gestoord. Het is mijn werk het tot leven brengen. We praten er van tevoren nauwelijks over. We repeteren ook niet. Hij zet de camera neer en zegt ‘actie!’. Ik kan vervolgens doen wat ik wil. En dan nog een keer, op een andere manier. Het enige wat hij zegt is ‘goed’ of ‘dat was slecht’. Dan antwoord ik: ‘klopt Lars, maar dat komt door jou tekst’.
Is Nymphomaniac ook een reactie op wat er in Cannes is voorgevallen?
“Dat schoot wel door mijn hoofd toen ik het script las. Het gaat er ook over wat als geoorloofd gedrag wordt gezien in een samenleving; wat je wel en wat je niet mag zeggen. Ik wil daar nog wel wat over kwijt: ik was namelijk heel erg boos na die persconferentie. Niet door wat Lars zei, maar door de hypocriete reacties. Lars praatte in Cannes tegen journalisten die hem kenden, en hij dacht dat hij zo’n grapje wel kon maken. Iedereen wist dat hij geen nazi is, en toch stond het op alle voorpagina’s. En die lafaards in Cannes lieten Lars vervolgens zijn excuses aanbieden, wat hij nog deed ook, en verklaarden hem vervolgens tot persona non grata. Ongetwijfeld onder druk van sponsors als Mercedes, een van de hoofdsponsor van de Tweede Wereldoorlog! Sindsdien praat Lars niet meer met journalisten, omdat hij bang is dat zijn woorden tegen hem worden gebruikt om meer kranten te verkopen. Ik begrijp dat wel.”
Verwacht u dat Nymphomaniac ook weer voor een schandaal zal zorgen?
“Nee, hoewel de reacties overal ter wereld anders zullen zijn. In Salt Lake City en Kabul staan ze waarschijnlijk niet te springen. En de film zal ook elders de tongen losmaken. Maar de discussie zal anders zijn, dit zal hem niet beschadigen. Want waar hebben we het nu over? Nymphomaniac is toch geen pornofilm? Je kunt hem niet kijken en tegelijk rukken, dat werkt niet. Dat hij heeft aangekondigd dat hij een pornofilm ging maken, zegt niks. Dat is een Larsisme. Als hij een meesterwerk heeft gemaakt, zegt hij dat het een gedrocht is. Zo werkt het bij Lars. Ik vind Nymphomaniac ook niet erg erotisch. Het is verbazingwekkend hoe snel je went aan alle seks, kutten en piemels; het wordt al snel net zo gewoon als cruesli bij het ontbijt. Althans, dat vind ik. Maar ik ben opgevoed door ouders die thuis de godganse dag naakt rondliepen. Mijn klasgenoten dachten dat baby’s door de ooievaar werden afgeleverd. Ik weet wel wie beter af was.”
