Propaganda in plakkaatverf
In Rostov on Don, een havenstad in het zuiden van Rusland, kocht galeriehouder Jacques Monasch 27 originele schetsen en studies voor filmaffiches, van de familie van schilder/kunstenaar Vitali Alexandrovich Markin (1924-2001). Ze zijn nu te zien in het Geelvinck Museum aan de Keizersgracht. En te koop, zolang de voorraad strekt.
De schetsen zijn vervaardigd voor films uit het Rusland van de jaren zestig en zeventig– van pure propaganda en documentaires tot boertige komedies en aangrijpende drama’s. Terwijl in het westen al mondjesmaat fotografie werd gebruikt, bleef Markin gewoon door schilderen met plakkaatverf. In de meeste gevallen was er geen tijd om de film te zien; hij kreeg een bondige samenvatting van de film en in het gunstigste geval een paar scènefoto’s en portretten van de hoofdrolspelers.
Voor Respublika SHKID (Gennadi Poloka, 1966), een bitterzoete komedie over een opvoedingskamp voor dakloze straatboefjes in Sint-Petersburg, gebruikte Markin een zwart-wit still waarop de jochies bij hun nekvel worden gegrepen. Aan weerszijden schilderde hij de man en de vrouw die de leiding hebben over het internaat. In het midden staat de filmtitel; de namen van de regisseur en de hoofdrolspelers ontbreken.
Voor de poster van Space Test van N. Makarov (1972), een documentaire over de vlucht van de Soyuz 3 in 1968, schilderde Markin het verhitte hoofd van een gehelmde kosmonaut, tegen een dreigend-abstracte achtergrond. Voor Belorusskiy vokzal (Andrei Smirnov, 1970) herschikte hij een stil waarop drie mannen van middelbare leeftijd lijken te luisteren naar een gitaar spelende vrouw. Op het bordje bij de schets staat vermeld dat de film gaat over vier oude vrienden, die elkaar in 1945 op het treinstation in Wit-Rusland uit het oog zijn verloren. En dat-ie in 1971 op het festival van Karlovy Vary in de prijzen is gevallen.
Bijna alle schetsen van Markin zijn gemaakt voor Russische films die hier niet of nauwelijks bekend zijn, van regisseurs voor wie hetzelfde geldt. Een van de weinige uitzonderingen is Soy Cuba, het meesterwerk van Mikhail Kalatozov in hypnotiserend zwart-wit.
Kalatozov trok in 1963 na het Varkensbaai-incident naar Cuba en werkte er drie jaar aan zijn epos over de zegeningen van Fidel Castro. Zijn film had hetzelfde moeten doen voor de Cubaanse revolutie als Sergei Eisensteins Pantserkruiser Potemkin had gedaan voor de Russische revolutie. Maar Soy Cuba had weinig succes en werd in Rusland zelfs kort na de première verboden.
De veelkeurige poster van Markin, uit 1964, toont een musicerende donkere vrouw en een blanke man – net als de film een beetje uit het lood. Daarnaast is plaats ingeruimd voor de azuurblauw zee, palmbomen en de fier wapperende Cubaanse vlag. Bovenop een grijze kade zijn de contouren van een enorm afweergeschut zichtbaar.
Het schetsje, met 925 euro de duurste van allemaal, werd tijdens de opening al verkocht. Het kapitalisme lijkt het communisme definitief verdrongen te hebben.
De Russische cinema – 27 originele schetsen voor filmaffiches van Vitali Alexandrovich Markin. T/m 15 mei in Geelvinck Museum, Keizersgracht 633 Amsterdam. www.JMart.nl
NB: Voormalig filmjournalist Pieter van Lierop wees me erop dat in het Cubaanse dundoek op de Soy Cuba-poster in de rode driehoek geen ster maar een hamer met sikkel staat. Zou dat een dichterlijke vrijheid zijn geweest vanuit de Russische invalshoek? Of zou er werkelijk ooit zoiets hebben bestaan?
