Oranje-Nassau vóór Skippers tijd
Vorige week was de jaarlijkse zomerfotosessie van de Oranjes in de achtertuin van Landgoed De Horsten. Ondanks een lichte hersenschudding en een verstuikte enkel waren koningin Máxima en prinses Amalia gewoon van de partij, tot groot geluk van de grote schare fotografen. “Gewoon even glimlachen, dan zijn we er zo doorheen,” zei Amalia tegen haar zusjes, die zelf voor de gelegenheid hun mooiste jurk hadden uitgekozen. Ook hond Skipper poseerde geduldig voor de camera’s.
Op de tentoonstelling Dynastie – portretten van Oranje Nassau in het Koninklijk Paleis ontbreken familiefoto’s van de moderne monarchie. Op een van de metersgrote banieren die in de hal op de eerste verdieping hangen, staat wel het familieportret dat Rineke Dijkstra in mei 2013 maakte van de koninklijke familie en Skipper, thuis in Wassenaar. Het gezellige portret is gecombineerd met een geschilderd familieportret van Koning Willem II. De overeenkomsten zijn treffend, zowel de zorgvuldig uitgedachte compositie als de geveinsde spontaniteit.
Dit familieportret, rond 1827 geschilderd door de Vlaming Jean-Baptiste van der Hulst die talloze leden van het koningshuis heeft geportretteerd, hangt wél in het paleis. Het gezin van Willem II is over de gehele breedte op de voorgrond van het schilderij geplaatst. In het midden zitten de kroonprins en zijn vrouw Anna Paulowna. Aan vaders kant zitten de twee oudste zonen, naast de moeder zitten de jongste kinderen. De sfeer is intiem en ontspannen. Het lijken wel gewone mensen – maar dan met heel dure kleren, perfect gekapt haar en een kast van een landhuis, dat op de achtergrond is te zien.
De tentoonstelling, die begin deze maand werd geopend door Zijne Majesteit de Koning, heeft meer te bieden dan familie- en kinderportretten van de leden van het Huis Oranje-Nassau door de eeuwen heen; het leeuwendeel bestaat uit ruiterportretten en staatsieportretten.
De organisatie zal geen al te grote inspanningen hebben gevergd; er zijn geen bruiklenen opgenomen in de expositie (voor Luc Tuymans’ omstreden, want bepaald niet flatteuze schilderij van koningin Beatrix is bijvoorbeeld geen plek); de portretten zijn allemaal in bezit van de koninklijke familie. In het bezit van de Stichting Historische Verzamelingen van het Huis Oranje-Nassau, om precies te zijn, die in 1972 door koningin Juliana is opgericht voor het verkrijgen en beheren van objecten of collecties die een link hebben met de geschiedenis van het koninklijk huis. De zogeheten Koninklijke Verzameling bestaat inmiddels uit tienduizenden objecten; Máxima is sinds 2013 voorzitter van het bestuur van de stichting.
Een aantal schilderijen is afkomstig uit Huis ten Bosch, dat momenteel wordt verbouwd voor tientallen miljoenen. Daaronder is een levensgroot portret van de kinderen van Willem V, in 1788 geschilderd door de Duitser Johann Friedrich August Tischbein – een op het eerste gezicht informeel en huiselijk tafereel, dat bij nadere inspectie vol verwijzingen blijkt te zitten. Op de secretarie staat de buste van Willem de Zwijger, op het medaillon aan de muur is oudoom Frederik van Pruisen afgebeeld.
Ook afkomstig uit Huis ten Bosch zijn twaalf, vrijwel identieke vrouwenportretten: de zogenaamde ‘schoonheden’ die door Amalia van Solms zijn besteld bij de ‘portrettenfabriek’ van schilder Gerard van Honthorst. Het zijn in de meeste gevallen geen prinsessen of koninginnen, maar verwanten en kennissen van Amalia; over de kwalificatie ‘schoonheid’ valt te twisten.
Het leeuwendeel van de eeuwenoude portretten van stadhouders, koningen en koninginnen, prinsen en prinsessen is echter onderdeel van de permanente inrichting van het Koninklijk Paleis, waar ze doorgaans het decor vormen van staatsbezoeken en koninklijke ontvangsten. Voor de tentoonstelling zijn ze gehergroepeerd op thema, tussen het deel van de vaste collectie dat te groot is om te verplaatsen.
De informatie bij de schilderijen biedt een bijzonder inkijkje in de ontwikkeling, functie en het gebruik van portretten in het Huis Oranje-Nassau. Van het tijdperk van Willem de Rijke (1487-1559) tot op de dag van vandaag, met twee foto’s die nog niet zijn opgenomen in de Koninklijke Verzameling maar van de Rijksvoorlichtingsdienst komen. De een is van koningin Beatrix, gemaakt door Vincent Mentzel, de ander van Willem-Alexander, in 2013 gemaakt door Koos Breukel. Levensgroot, ten voeten uit en vol symboliek, waar je door de plaatsing naast de andere statieportretten net iets minder makkelijk overheen kijkt.
Dynastie – portretten van Oranje Nassau. T/m 25 september in het Koninklijk Paleis op de Dam.
