“Laat de codes los. Kijk! Voel! Ervaar!”
“Ik vind niet dat mijn film te persoonlijk is, volgens mij is het ook voor een buitenstaander prima te begrijpen. Het is een eenvoudig verhaal over het leven op het platteland en over dromen… Daar is toch niks ingewikkelds aan? Daarbij komt: de kijker is veel intelligenter dan jullie denken. Het is weliswaar geen recht-toe-recht-aan verhaal en de codes zijn inderdaad anders dan van het standaard popcornvermaak, maar ik twijfel er niet aan dat je er voldoende van mee krijgt.”
Interviews met de Mexicaanse regisseur Carlos Reygadas verlopen steevast volgens hetzelfde stramien: journalisten vragen hem naar de betekenis het een of ander, Reygadas antwoordt dat hij de vraag niet begrijpt. Of dat hij niet begrijpt waarom die vraag überhaupt wordt gesteld. Want waarom zou je precies willen weten wat de betekenis van iets is? Ieder antwoord is goed. “Mensen zijn zo bang dat ze iets missen, maar dat is helemaal niet aan de orde. De mening van de kijker is net zo belangrijk als die van mij: je moet voelen, vergeten waar je bent, je gedachten de vrije loop laten.”
Carlos Reygadas (Mexico City, 1971) is een kind van welgestelde ouders. Hij volgde een privéschool in Yorkshire, Engeland, studeerde rechten, en ging voor de Mexicaanse overheid in Brussel werken. Daar besloot hij van de ene op de andere dag filmmaker te worden. Hij maakte het hermetische, weerbarstige Japón, die in Cannes werd bekroond met de Camera d’Or, de prijs voor het beste debuut.
Met de opvolgers Batalla en el cielo en Stellet Licht bevestigde Reygadas zijn reputatie; ze werden geselecteerd door de meest prestigieuze filmfestivals over de gehele wereld, geprezen door de pers, maar een publiek was er vervolgens nauwelijks voor te vinden. Post Tenebras Lux werd vorig jaar weggehoond op het festival van Cannes, maar Reygadas mocht tot slot wel de prijs voor de beste regie mee naar huis nemen.
In Post Tenebras Lux draait het om de welvarende, zelfgenoegzame Juan, die samen met zijn mooie vrouw Natalia van de stad naar het platteland is verhuisd. De film is opgenomen in het dorp Tepoztlán, waar Reygadas met zijn vrouw en twee kinderen vanuit Mexico City naartoe is verhuisd en nu woont in een zelfgebouwd huis. De kinderen spelen mee, ook hun honden draven op. “De kinderen – ze waren anderhalf en drie tijdens de opnamen – waren er gewoon, net zoals de honden, de planten en de wolken. Met volwassenen probeer ik hetzelfde te bereiken – dat ze ‘zijn’ in plaats van acteren –, maar dat is niet eenvoudig. Want volwassenen moeten nu eenmaal altijd oordelen.’
Reygadas ruimde plaats in voor zijn diepste gevoelens, zijn herinneringen, dromen, wensen en angsten. “Het is mijn leven. Het gaat over de dingen die ik zelf de afgelopen jaren heb meegemaakt; over de dingen waar ik zelf mee worstel. Dat wilde ik delen met anderen. Ik vertel over mijn leven, over mijn familie, alsof ik een oude vriend tegenkomt die vraagt hoe het met me gaat…. Dat betekent overigens niet dat de hele film van A tot Z autobiografisch is. Ik deel niet alle waarden van Juan. Zeker niet. Maar ik herken de dingen die hij doet en de manier waarop hij in het leven staat.”
Existentiële discussies over relaties worden afgewisseld met computer-gegenereerde beelden van een vuurrode duivel; B-film-horror (Juan trekt zijn eigen hoofd eraf) door groepsseks in een sauna; flarden waarin een jeugdteam zich voorbereidt op een rugbywedstrijd door bedwelmende beelden waarin een stortregen het landschap bloedrood kleurt. “Voor mij is het zonneklaar dat wat wij de realiteit noemen maar een heel klein deel van de realiteit is. We dromen, dagdromen, fantaseren, hebben nachtmerries. Dat hoort voor mij net zo goed bij het leven; dat is voor mij ook de dagelijkse realiteit. Iemand vroeg me of de rode duivel geïnspireerd was op fantasy films als Lord of the Rings. Nee! Het is een droom, gewoonweg een droom. En dromen zijn heel erg echt. We zijn ons er misschien niet zo bewust van, maar we dromen iedere nacht. Dat valt toch niet te ontkennen?”
Wat realiteit is en wat dromen zijn, en wat die dromen precies te betekenen hebben, dat moet de kijker zelf zien uit te vissen. “De rugby-scènes, de duivel, de groepsseks… misschien zijn het Juans dromen, misschien zijn het echte herinneringen of zijn diepste verlangens. Het maakt niet uit. Iemand vroeg me: waarom heb je geen zwart-wit gebruikt voor de dromen of een andere filmsoort, zodat het duidelijk welke scènes zich in de toekomst afspelen. Maar zo zwart-wit is het niet; het is niet als in Back to the future. De realiteit is dat het verleden, het heden en de toekomst naadloos in elkaar over lopen.”
Maar er zit wel degelijk een bepaalde logica in Post Tenebras Lux, benadrukt Reygadas. De scènes zijn niet onderling inwisselbaar; zijn montage is heel precies. “Het is misschien niet de traditionele manier van verhalen vertellen, maar ook geen abstract schilderij waarin je van alles kunt zien”.”
Als er wordt doorgevraagd naar de betekenis van bepaalde scènes, zet Reygadas zijn hakken in het zand. “Tegenwoordig zijn de meeste films een soort stripverhalen. Echte film is verwant aan muziek en de schilderkunst. En met literatuur. Bijna honderd jaar geleden schreef Kafka De gedaanteverwisseling. Toen het verscheen begreep niemand wat het precies te betekenen had, en nu nog steeds niet. Maar wat maakt het uit? Als je het precies zou begrijpen zou het lang zo interessant niet zijn. Dat geldt ook voor mijn films. Ik zou mezelf verraden als ik vertel wat alles te betekenen heeft, ik zou de film verraden en de kijker.” Met een vilein lachje: “Dat wil ik niet. Daarvoor respecteer ik jullie teveel.”
Als een Italiaanse journalist tóch nog een keer naar de betekenis van het einde van Post Tenebras Lux meent te moeten informeren, gooit Reygadas het over een andere boeg. “Pfff, als je het dan per se wilt weten: er wordt veel geleden, Juan doodt zichzelf en het leven gaat door. Dat is het, tevreden?” Reygadas hapt even naar adem. “Laat de codes toch los. Kijk! Voel! Ervaar! Ik houd van film, maar de meeste films die ik zie zijn waardeloos, omdat de kijker geen enkele ruimte krijgt. Echt, het is niet om te provoceren, maar als mij wordt gevraagd wat ik van de slechte kritieken vind, antwoord ik dat ik gevleid ben. Want bijna alle films die ik geweldig vind, krijgen negatieve recensies en de films die ik verschrikkelijk vind, worden vaak uitstekend besproken. Welke dat zijn? Laten we het daar niet over hebben, dan zitten we hier morgen nog.”
Post Tenebras Lux draait nu in de Nederlandse filmhuizen.
