Jørgen Leth en de perfecte mens
‘De Mart Smeets van Denemarken’ wordt hij wel genoemd, ook door hem zelf. Het klopt ook wel – ten dele. Jørgen Leth (Aarhus 1937) verslaat sinds jaar en dag de Tour de France voor de Deense radio en tv, en ja, ook hij is fan van Lance Armstrong. Hij maakte een aantal documentaires rondom wielerwedstrijden, zoals En forårsdag i Helvede (‘een voorjaarsdag in de Hel’) en hij schreef een boek over de Tour. Maar Leth kan meer. Hij schrijft ook poëzie. En hij maakt schitterende, volstrekt originele, uiterst kunstzinnige documentaires.
Een aantal daarvan is nu te zien in de ‘filmische installatie’ My Name is Jørgen Leth, in de Tuinzaal van Vlaams Cultuurhuis De Brakke Grond is, als onderdeel van het IDFA-programma ‘EXPANDING DOCUMENTARY #3’.
De installatie bestaat uit acht schermen; op zeven daarvan zijn doorlopend films te zien, op de achtste een selectie van Leths poëzie. Die gedichten hebben eenzelfde ritme als zijn films en gaan over dezelfde onderwerpen: (jonge) vrouwen, seks, de perfecte mens, wielrennen – de legendarische Fausto Coppi met name.
Je kunt de films tegelijk bezien, als installatie. Dan zie je de overeenkomsten, niet alleen in onderwerpen maar ook bepaalde shots keren veelvuldig terug. Soms zie je beeldrijm dat er helemaal niet is; dan zie je in één oogopslag Andy Warhol, met zijn gebleekte, sluike haren, een whopper met ketchup eten in 66 Scenes From America en tegelijk, in een van Leths antropologische films, een Haïtiaanse man met een vreemd zwart kapsel met een angstaanjagend mes kaal geschoren worden.
De films zijn natuurlijk ook afzonderlijk te bekijken – staand, dat wel, desgewenst met een koptelefoon op je hoofd. In Stjernerne og vandbærerne, zoals de oorspronkelijke titel van The Stars and the Watercarriers luidt, doet Leth verslag van de 56e Giro d’Italia, in 1973. Van start tot finish volgt hij de renners op de motor, van zeer dichtbij. Maar hij heeft niet alleen aandacht voor de beproevingen van de ‘sterren’ en de ‘waterdragers’ in het peloton, Leth toont ook het circus dat de renners dag in dag uit volgt: van het gesleutel aan de fietsen door de mecaniciens tot het mediacircus.
Ook The Five Obstructions (2003) ontbreekt niet, waarmee Leth hier te lande nog het meeste bekendheid geniet. Het is een schrandere speelfilm en een making of-documentaire ineen, waarin te zien is dat Leth van zijn landgenoot en voormalig leerling Lars von Trier de opdracht krijgt zijn korte zwartwitfilm Det perfekte menneske (‘de perfecte mens’ – die ernaast wordt geprojecteerd) uit 1967 opnieuw te regisseren. Vijf maal, met telkens een andere, door Von Trier met sardonisch genoegen bedachte obstructie. Omdat Leth een voorliefde heeft voor lange takes, gebiedt Von Trier hem dat geen enkel beeld langer dan een halve seconde mag blijven staan, als Leth uitlegt hoe hij het toeval in zijn werk koestert, veroordeelt ‘aangever en pedagoog’ Von Trier hem tot het maken van een tekenfilmversie, waarin voor toeval geen plek is. Ook zijn animatie-versie van ‘de perfecte mens’ is prachtig; kan Leth dan waarlijk alles?!
Tijdens IDFA, t/m 25 november, biedt Vlaams Cultuurhuis De Brakke Grond onderdak aan ‘EXPANDING DOCUMENTARY #3, een ‘grensoverschrijdend programma over de toekomst van documentaire storytelling’. Met live cinema events en een Late Night Club van Tom Barman. Met Robots in Residence, een geinig project waarin kleine pratende robots een documentaire maken met het publiek, en het indrukwekkende Empire, waarin Kel O’Neill en Eline Jongsma de overblijfselen van het Nederlandse kolonialisme belichten. En met My Name is Jørgen Leth en de DocLab Competition Showcase, met 15 computers en iPads waarop de documentaires te zien zijn die onderdeel uitmaken van de IDFA DocLab Competition for Digital Storytelling. Daaronder het aangrijpende Alma, a Tale of Violence, waarin de jonge Alma terugkijkt op de jaren dat ze lid was van een van de meest gewelddadige bendes in Guatamala en Pointer Pointer, een simpel, zeer verslavend online tijdverdrijf: zet de cursor ergens op het scherm, en er verschijnt een foto waarop iemand exact dezelfde plek aanwijst.
