Joe Speedboot getorpedeerd
Het zelfgebouwde vliegtuig van Joost Conijn, dat een belangrijke rol speelt in Joe Speedboot. © Joost Conijn
Producent IJswater Films heeft het hoger beroep verloren tegen het vonnis van de Amsterdamse rechtbank over de verfilmingsrechten van Joe Speedboot. De rechtbank had in maart 2008 al besloten dat IJswater het boek van Tommy Wieringa (uitgegeven door De Bezige Bij) ondanks een optie niet mocht verfilmen, omdat de schrijver zich niet in het scenario van Heleen Suèr kan vinden. Dat banaliseert zijn verhaal, vindt Wieringa.
In de bekroonde, tragikomische bestseller Joe Speedboot raakt Fransje Hermans, de zelfbenoemde chroniqueur van het dorp Lomark die na een ongeluk invalide is geraakt en zijn spraakvermogen is verloren, in de ban van de durfal Joe Speedboot.
Wieringa was van oordeel dat zijn verhaal door IJswater cum suis werd teruggebracht tot een actiefilm waarin de fijnzinnigheid, de gelaagdheid en de psychologische ontwikkeling die kenmerkend zijn voor het boek ontbreken.
Regisseur André van Duren: ‘Een schrijver van een roman heeft te weinig distantie om de kwaliteit van een scenario naar zijn boek te beoordelen. Elke wijze romancier houdt zich erbuiten. Wieringa is op ons gebied een beginneling.’ Ook producent Marc Bary toont zich onaangenaam verrast door de uitspraak van de rechter, die volgens hem grote gevolgen heeft voor filmmakers én schrijvers. ‘Ik ken geen enkele Nederlandse auteur, van Harry Mulisch tot Carry Slee, die een vetorecht heeft bij het maken van een film. Ik denk dat het wenselijk is dat er op korte termijn overleg wordt gevoerd tussen de filmsector en de uitgevers. Dit is in niemand belang. Op deze manier zal geen producent meer een optie op een boek nemen.’ Wieringa stelt dat ‘afspraken over verfilmingen van boeken sowieso zakelijker moeten worden. Producenten nemen veel te gemakkelijk opties op boeken’.
In 2005 won IJswater een pitch die door uitgeverij de Bezige Bij was uitgeschreven onder zes producenten. ‘Het liefst had ik ze alle zes willen zien, maar IJswater Films wist me te overtuigen dat hun versie de beste zal worden. En ze hadden hun naam mee: IJswater. IJswater en Speedboot… Zoiets valt niet te negeren’, zei Wieringa destijds. In het optiecontract werd vastgelegd dat hij zelf de dialogen zou schrijven. Bary: ‘Wij hebben altijd open gestaan voor commentaar, maar Tommy heeft nooit een letter op papier gezet.’ Wieringa: ‘De samenwerking is nooit van de grond gekomen. Dus heb ik ook geen dialogen geschreven.’
Volgens de makers heeft Wieringa de laatste versie van het script, op basis waarvan subsidie is verstrekt, niet eens gelezen. Marina Blok, hoofd drama van de NPS: ‘Een boekverfilming is een lastige klus, en ook in dit geval zij we door diepe dalen gegaan. Maar iedereen is blij met het script dat er nu ligt. Alleen Tommy niet. Hij heeft het hele proces van een enorme afstand, met veel dédain bekeken.’
Van Duren: ‘IJswater heeft een Gouden Beer gewonnen, bij mij op de schouw staan de nodige Kalveren en persprijzen. Twee sjieke buitenlandse coproducenten, een prachtige omroep en een grote distributeur hadden hun vertrouwen in het project uitgesproken. Maar Wieringa stelde dat wij een stelletje prutsers zijn. Wij hebben de rechten gekocht toen er 3000 exemplaren van het boek waren verkocht. Nu zijn er 350 duizend verkocht. Misschien heeft hij ons nu niet meer zo hard nodig.’
Wieringa weerspreekt dat hij de boel loopt te traineren en dat hij de definitieve versie moedwillig niet heeft gelezen. ‘Dat zouden ze wel willen, dan hadden ze een poot om op te staan. Maar die spookversie waar ze het over hebben, die is nooit aangeboden bij mij, de Bezige Bij of bij mijn advocaat. Overigens stel ik me zo voor dat die niet wezenlijk anders is dan we wél hebben gezien. En over die vorige versies ben ik zeer stellig. Ze weten zelf ook dat het niet goed is. André heeft mij op een gegeven moment gezegd dat ik hem maar carte blanche moest geven. Dat ik maar moest vertrouwen op zijn artistieke visie. Maar dat vind ik een te wankele basis.’
Dat alle andere partijen enthousiast zijn, zegt Wieringa weinig. ‘Ze hebben allemaal een belang, want Joe Speedboot is een bestseller met een groot potentieel bereik onder het filmbezoekend publiek. Maar mijn artistieke belang weegt zwaarder, vind ik.’
De schrijver sluit niet uit dat het boek alsnog wordt verfilmd. ‘Er hebben zich genoeg producenten gemeld die ook interesse hebben. Maar voorlopig houd ik de boot even af.’
