Food for thought: Henk Wildschut fotografeert de voedselketen
De kip staat stevig op zijn poten, heeft zijn snavel nog, kijkt best vrolijk uit zijn ogen en ziet er gezond uit. Niks mis mee, zo lijkt het. Maar het is dus een plofkip, die daar pontificaal op een weegschaaltje staat. Henk Wildschut fotografeerde de kip terwijl-ie in opdracht van Wakker Dier een gezondheidscheck kreeg. Heel blij was de dierenwelzijnsorganisatie er niet mee. “Hij ziet er te goed uit; dit beeld past niet in hun marketingconcept.”
Stichting Wakker Dier startte in 2012 een campagne tegen het industrieel gefokte vleeskuiken, vermeldt Wildschut bij de foto. “Wakker Dier noemt dit een plofkop, omdat het snelgroeiende kippenras binnen zes weken uitgroeit van kuiken tot 2,3 kilo kip en daar 3,7 kilo voedsel voor nodig heeft. Maar dat is slechts de helft van het verhaal, aldus de documentaire fotograaf: tegenover de plofkip staat de biologische Hubbard JA 957. Deze kip groeit binnen tien weken uit tot een kip van 2,8 kilo en gebruikt daarvoor 6,5 kilo voedsel. Veel meer voedsel dus, en veel minder ‘opbrengst’. Wat is beter? Food for thought…
Henk Wildschut (Harderwijk 1967) studeerde aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag en won in 2011 de Dutch Doc Award voor zijn project Shelter, waarvoor hij jarenlang in heel Europa de geïmproviseerde hutjes en tentjes van illegalen fotografeerde. In opdracht van het Rijksmuseum en NRC Handelsblad maakte hij vervolgens de tentoonstelling Document Nederland: Ons dagelijks brood.
Daarvoor fotografeerde hij twee jaar lang de Nederlandse voedselproductie van groenten, fruit, vlees, melk, vis en eieren. Wildschut bezocht kippenboerderijen, grootschalige varkenshouders en biologische varkenshouders, een viskwekerij, een zuivelcertificeringsbedrijf, de glastuinbouw, verschillende laboratoria en een zadenveredelingsbedrijf.
Gaandeweg gingen zijn vooroordelen overboord, vertelt Wildschut tussen zijn foto’s in het Rijksmuseum. “Natuurlijk is biologisch goed, maar schaalvergroting is niet per definitie slecht. Die tegenstelling moet weg. Ik ben niet vóór iets, ik ben niet tegen iets. Ik toon de realiteit. Ik heb de foto’s ter goedkeuring laten zien aan alle boeren en instanties die meewerkten. Er waren soms wel discussies, maar uiteindelijk snapten ze mijn keuzes wel. Ja, ook Wakker Dier.”
Zijn foto’s hangen in een nauw gangetje op de eerste verdieping dat nu nog dood loopt, maar toegang gaat bieden aan een afdeling vol fotografie. Rechts hangt ‘het systeem’, links hangen vier grote portretten van mensen die daar handen en voeten aan geven. Alle beelden hebben korte, feitelijke, onderschriften, die je welhaast verplichten om nog eens te kijken. Om beter te kijken. “Mijn foto’s vertellen vaak een ander, genuanceerder verhaal dan je in eerste instantie denkt te zien. Je moet gaan lezen, je moet je verdiepen. Dát is de boodschap van het werk.”
Zijn fraaie registrerende foto’s doen denken aan twee Oostenrijke documentaires, We Feed the World (Essen Global) van Erwin Wagenhofer en Our Daily Bread (Unser täglich Brot) van Nikolaus Geyrhalter, die vaak worden aangehaald in de discussies over voedsel, doorgeschoten technologie, oneerlijke concurrentie, globalisering en grootschaligheid. “Die films worden door veel mensen als aanklacht gezien, maar volgens mij zijn ze helemaal niet zo kritisch. Het is hetzelfde verhaal: mensen zien wat ze willen zien. Veel staal en beton in een beeld van een varkensstal vinden mensen vaak zielig, terwijl je met stro veel meer kans op ziektes en infecties hebt. Ik wilde overigens eigenlijk een andere naam: ‘voedsel’, net als het boek, of ‘voedselketen’, maar in overleg werd het uiteindelijk Ons dagelijks brood. Zie het maar als een eerbetoon.”
Natuurlijk heeft hij naar mooie, intrigerende beelden gezocht, maar ze moesten wel iets vertellen én in zijn grote verhaal passen. Té mooi werkt niet, volgens de fotograaf; als mensen alleen maar naar de mooie plaatjes kijken, zou hij dat jammer vinden. “Ik ben zo veel meer te weten gekomen door deze opdracht, en door die kennis ben ik echt gelukkiger geworden. Veel mensen blijven hangen in oude aannames, maar grootschaligheid leidt ook tot innovatie en energiebesparing, tot betere controle op de kwaliteit van ons voedsel en het hoeft lang niet altijd een verslechtering van het dierenwelzijn te betekenen. We hebben het hier nog nooit zo goed gehad als nu. We kennen geen voedselschaarste meer en als er eens een oogst mislukt, heeft dat nauwelijks gevolgen voor de prijs. Dat is toch ook wat waard?”
Document Nederland: Ons Dagelijks Brood van Henk Wildschut is t/m 7/1 te zien in het Rijksmuseum. Het fotoboek Voedsel is te bestellen op de site van Henk Wildschut.
