Filmisch spel met het lot
Uit een hoek van een enorme zaal klinkt muziek die onmiskenbaar aan Hollywood doet denken. Op een metersbrede witte muur flikkert licht in verschillende kleuren. Groen en blauw, rood en geel. Het is alsof je bij iemand door het raam naar binnen kijkt die buiten je gezichtsveld televisie zit te kijken. Samen zorgen het schijnsel en de muziek ervoor dat er achter je ogen een film begint. Een andere film bij iedere bezoeker – bij wie zijn fantasie de vrije loop laat tenminste.
Gabriel Lester (Amsterdam 1972) begon zijn werkzame leven als rapper en als regisseur van videoclips. Sinds het eind van de jaren ’90 legt hij zich toe op het maken van kunstwerken, waarin hij film en video, licht en geluid, sculptuur en architectuur, en theater en performance combineert.
Nu is er zijn eerste grote solotentoonstelling, Suspension of Disbelief, in Museum Boijmans Van Beuningen. De titel, afkomstig uit de literatuur maar in de loop van de 20ste eeuw geannexeerd door de cinema, refereert aan de bereidheid van het publiek om de werkelijkheid zoals die in een film of boek wordt geschetst te aanvaarden, ook al is het allemaal niet echt en worden alle wetten van de logica getart. Het is een belangrijke premisse van fictie; om van een Supermanfilm te kunnen genieten, moet het publiek aannemen dat hij kan vliegen.
Lester verwijst met deze titel niet alleen naar de betekenis van cinema in zijn werk, hij gebruikt de term ook in de betekenis van het willen geloven in en het toelaten van de verbeelding. “Magisch denken”, fortuin, bijgeloof, rituelen, profetieën en het (nood)lot vormen de rode draad in de “totaalinstallatie” die Lester maakte in het Boijmans. Een aantal van de lichtwerken, objecten en diaprojecties is oud, het meeste (waaronder twee kortfilms) is nieuw gemaakt. Het adembenemend mooie lichtsculptuur How 2 Act is een “remake” van zijn How to Act uit 1999.
Het veelkleurige schijnsel in aan andere hoek is dan weer níet afkomstig van lampjes in het plafond, maar van een van onderaf belicht, cirkelvormig front van een fruitmachine, met kersen, appels en peren. The Probable Composition of an Improbable Rockslide in the Dutch Mountains is de welluidende naam van een even fraai als humorrijk schaalmodel van een piepklein blauw autootje bedolven onder een enorme, on-Nederlandse rotspartij. Pech gehad. Een kans van één op het miljoen.
In het schemergebied tussen twee zalen staat een met de hand uitgesneden replica van een zuil ter ere van de godin Fortuna; op een muur wordt een lottotrekking geprojecteerd. Een vrouwenhand met fel rood gelakte nagels toont een voor een de balletjes. Door het geratel van de projector lijkt de trekking welhaast live in het museum plaats te vinden.
Het magnum opus van de expositie is de kortfilm The Big One, door Lester kort voor de opening van de expositie in drie dagen tijd opgenomen in het Planetarium in Artis. Het is een suggestief, theatraal, zeg maar Fellini-achtige filmpje, bevolkt door goochelaars, acrobaten en notabelen en een vrouw in hagelwitte bruidsjurk. Lester speelt zelf een hofnar, in een zelf ontworpen pak met nummertjes erop.
Loten worden nerveus verfrommeld; talismannen liefderijk gestreeld. In nog geen twintig minuten wordt de grilligheid van het lot verbeeld en de menselijke drang blootgelegd om door middel van rituele handelingen het lot te begrijpen, te beïnvloeden, te beschrijven en te bezweren.
Lester speelt naar lieve lust met de codes van de speelfilm. Gesproken wordt er nauwelijks. De goed getimede muziek van Job Chajes, een vrije variatie op het werk van Fellini’s huiscomponist Nino Rota, zorgt ervoor dat de kijker onderdeel wordt van het werk, maar laat net voldoende ruimte voor een eigen invulling. Het camerawerk van Sal Kroonenberg – veel close-ups van gezichten waarvan de hoop en vertwijfeling is af te lezen – is magistraal.
Het allermooist is het openingsshot. Vanuit de nok van het Planetarium is het zaaltje van het Planetarium gefilmd, met de ronde schijf in het midden, en de stoelen er omheen, waar plukjes mensen samendrommen. Dan begint de camera te draaien, eerst langzaam maar allengs sneller. Dan verandert de ruimte in een roulettewiel. Als bij toverslag.
Suspension of Disbelief van Gabriel Lester. T/m 9 mei in Museum Boijmans van Beuningen in Rotterdam.
