De Zuid-Koreaan Lee Chang-dong verfilmde een kort verhaal van Haruki Murakami tot een 2,5 uur durend meesterwerk.
“Het is niet moeilijker om een film te maken op basis van een kort verhaal dan op basis van een roman van 1000 pagina’s. Integendeel. Het biedt juist meer vrijheid en geeft ruimte voor verbeeldingskracht,” aldus de Zuid-Koreaanse filmmaker Lee Chang-dong (64). “Het definitieve script van Burning telde bijna 100 pagina’s, maar bestaat voor het grootste deel uit beschrijvingen van achtergronden van de personages, het landschap, de omgeving en de acties en niet uit dialogen. Ik vind het tempo en de flow nu eenmaal veel belangrijker dan de plotontwikkeling in deze film.”
Lee is vanuit Parijs, waar La Cinémathèque française een retrospectief organiseerde naar aanleiding van de Franse release van Burning, een dagje naar Amsterdam gekomen om zijn goede vriend Peter van Bueren te bezoeken. De ex-filmcriticus van de Volkskrant schreef twintig jaar geleden als eerste in Nederland over Lee’s speelfilmdebuut Green Fish en is hem sindsdien altijd blijven volgen. De twee werden vrienden; Van Bueren speelde een piepklein rolletje in zijn magistrale Poetry en vergezelde hem op de rode loper van het festival van Cannes toen de film daar in 2010 in wereldpremière ging.
Bij binnenkomst zit Lee bij Van Bueren aan de keukentafel. Hij praat moeizaam Engels; Van Bueren interrumpeert, vult aan en zegt wat hij denkt dat Lee bedoelt – wat steevast blijkt te kloppen. “Peter understands my films.”
Het bijna 2,5 uur durende Burning is een verfilming van Barn Burning, een nog geen tien pagina’s tellend verhaal van de wereldvermaarde Japanse schrijver Haruki Murakami uit 1992 (vertaald als Schuurtjes in brand steken, opgenomen in de verhalenbundel De olifant verdwijnt). Daarin draait het om de driehoeksverhouding tussen de jonge aspirant-schrijver Jong-soo, zijn jeugdvriendin Haemi en de yup Ben, die voor zijn plezier af en toe een schuurtje in brand steekt.
“Ik vond vooral het raadselachtige einde interessant; ik dacht direct dat ik het korte, kleine mysterie op een filmische manier zou kunnen uitbreiden naar een veel groter mysterie. Normaal gesproken wordt het mysterie aan het einde van een thriller opgelost, maar ik heb geprobeerd het mysterie van de gebeurtenissen te koppelen aan het mysterie van de wereld waarin wij leven. Vroeger was er het geloof dat de wereld op de een of andere manier beter zou worden, dat we vooruitgingen. Maar de jeugd van vandaag heeft geloof noch hoop. Voor hen is het leven een gigantische zoektocht. Ze weten dat er iets mis is, maar voelen zich hulpeloos omdat ze niet weten wat ze eraan kunnen doen en wie of wat ze moeten bestrijden. Dat idee, dat wilden we ook in de film verwerken.”
Het eerste wat scenarioschrijver Oh Jung-mi en Lee deden, was de drie personages uit het oorspronkelijke verhaal meer body geven. “Murakami’s personages zijn heel fascinerend, maar het is soms moeilijk voorstelbaar dat ze in het hier en nu leven. Ben, Haemi en Jong-soo – voor mij het hoofdpersonage – moesten echte mensen worden, van wie Koreanen het gevoel hebben dat ze ze ergens van kennen. Onze volgende opdracht was om een geschikte omgeving voor ze te vinden.”
Lee verplaatste het verhaal van Japan naar Korea. “Ook dat was geen probleem, juist omdat Murakami’s beschrijvingen zo minimaal zijn. Er zijn drie belangrijke locaties in Burning, die voor subtiele spanningen tussen de personages zorgen: het verfijnde designhuis van Ben in Gangnam, de rijkste buurt van Seoel, Haemi’s kleine bovenhuis in een veel minder goede buurt en het desolate platteland rond Paju, waar het huis van Jong-soo staat. Het enige ingewikkelde was dat er in Korea geen boerenschuren staan, de barn uit de titel hebben we dus veranderd in een kas.”
Dat was ook de reden dat Lee aanvankelijk een heel andere filmtitel wilde. “Peter stelde Burning voor.” Van Bueren: “Dat is niet alleen korter, het is ook de kern van jouw film. Het gaat erom dat er iets smeult, maar dat de kijker niet weet wat het is.”
De succesvolle Ben wordt gespeeld door Steven Yeung, die werd geboren in Seoel, opgroeide in Michigan en wereldberoemd werd door zijn rol in de hitserie The Walking Dead. “Ik wist weinig meer van hem dan dat hij een Koreaan is die het in Hollywood heeft gemaakt, maar toen ik hem ontmoette, wist ik direct dat hij de leegte in Ben begreep, omdat hij zelf ook zo’n soort gevoel moet hebben gehad toen hij plotseling beroemd werd nadat hij jarenlang in de marge had geacteerd. Hij is de perfecte acteur om de dualiteit en het mysterie van Ben uit te beelden. Het is altijd moeilijk voor een acteur om de dubbelzinnigheid van het personage te behouden, maar van Ben weet je aan het einde van de film nog steeds niet of hij een seriemoordenaar is of gewoon een aardige, rijke jongen.”
Het zal voor het westerse publiek moeilijk zijn om de Koreaanse samenleving en realiteit volledig te doorgronden, beaamt Lee. “Maar aan de andere kant is het leven universeel; economische ongelijkheid bestaat niet alleen in Korea. Soms begrijpen buitenlanders mijn bedoelingen zelfs beter dan de Koreaanse kijkers.” “Kijken we niet allemaal graag naar Hollywoodfilms, ook al zijn we niet Amerikaans?” valt Van Bueren hem met een spottend lachje bij.
Burning bevat typische Murakami-elementen, zoals een verdwenen kat en muziek van Miles Davis, maar ademt ook de sfeer van de Amerikaanse schrijver William Faulk-ner, die in 1939 een kort verhaal schreef dat Barn Burning heet. “Burning is gebaseerd op het korte verhaal van Murakami, maar ook verbonden met de wereld van Faulk-ner, die vol is van pijn, woede en schuldgevoelens. Ik had Faulkners verhaal al veel eerder gelezen. Zijn Barn Burning gaat over een arme boer die uit woede een schuur verbrandt, bij Murakami draait het om een man die voor zijn plezier schuurtjes in de fik steekt – het is geen echt object, maar een product van de verbeelding, of een metafoor.”
Burning is ook een persoonlijke film, beaamt Lee. Maar op de vraag waarom dan precies, moet hij zolang naar woorden zoeken dat Van Bueren hem maar beantwoordt. “Jong-soo doet sterk denken aan de hoofdpersoon van Oasis, en ook die van Green Fish en Peppermint Candy. Hij is een aspirant-schrijver, die voortdurend het gewicht van de wereld om hem heen op zich voelt drukken en zich druk maakt hoe hij dat verhaal het beste kan vertellen. Jij begon je carrière lang geleden ook als schrijver. Nu ben je een oude filmregisseur, maar je voelt nog steeds dezelfde pijn als Jong-soo, en wikt en weegt hoe je je verhaal moet vertellen zodat het het beste communiceert en zo veel mogelijk mensen bereikt. In die zin is het misschien wel je meest persoonlijke film tot nu toe.”
Lee knikt instemmend. Met een lach: “Peter vertelt het veel beter dan ik.”
