JR in Amsterdam: “Ieder verhaal is relevant”
Met gigantische posters van menselijke gezichten, aangeplakt op publieke plaatsen, wil de Franse kunstenaar JR gemeenschappen verbinden en de wereld veranderen. Tijdens de fotobeurs UNSEEN wordt het project Inside Out in Amsterdam gepresenteerd.
“We zitten al in meer dan honderd landen. In onze studio in New York hangt een enorme wereldkaart, en daar planten we iedere waar nieuwe vlaggetjes op. Het project verspreidt zich als een virus; mijn Ted-speech is door duizenden en duizenden mensen bekeken, die het weer aan hun vrienden hebben laten zien, en die weer aan hun vrienden. Daardoor komen we ook op plekken waarvan ik nog nooit heb gehoord.”
Begin 2011 won de Franse straatartiest-fotograaf JR de TEDPrize, for a wish that can inspire the world. Zijn wens voor de prestigieuze prijs, die eerder ging naar Bono, Jamie Oliver en Bill Clinton, was een wereldwijd fotoproject op te zetten, waarmee ‘gewone mensen’ zich konden uiten, vertelt JR per telefoon vanuit zijn studio in New York. “Ik wilde een nieuw platform creëren, dat mensen van over de hele wereld zouden gebruiken om zich uit te spreken, hun emoties te tonen, hun onvrede, op eenzelfde soort manier zoals ze Facebook, Twitter en Instagram gebruiken. Mensen die normaal gesproken anoniem blijven, krijgen op die manier letterlijk een gezicht.”
De onconventionele, altijd spraakmakende JR was graffiti-kunstenaar, voordat hij een goedkope, door toeristen vergeten camera in de Parijse metro vond. Toen hij daarmee andere graffiti-kunstenaars ging fotograferen tijdens hun nachtelijke werkzaamheden, bleek dat hij meer talent had voor fotograferen dan voor taggen.
Zijn vrienden wilden zijn foto’s graag hebben. Omdat hij geen geld had om ze af te drukken, maakte JR fotokopieën. Wat hij over had, plakte hij op straat, zoals een graffitispuiter een tag achterlaat. “De straat is de grootste kunstgalerie ter wereld”, aldus JR, die een schuilnaam gebruikt voor het geval er problemen ontstaan; op de meeste plekken is het immers illegaal om lukraak en zonder vergunning posters en foto’s op te plakken.
Het project Portrait of a Generation zette de Franse fotograaf op de kaart. Met een 28 millimeter lens trok hij de banlieux in; zijn enorme zwart-witfoto’s plakte hij vervolgens in de betere buurten van Parijs. Hetzelfde ‘trucje’ haalde hij uit op de grens tussen Israël en de bezette gebieden: hij hing metersgrote portretten van Palestijnen op Israëlisch grondgebied en vice versa. Portretten van Israëli en Palestijnen met hetzelfde beroep, zij aan zij, van heel dichtbij genomen, zodat iedereen kon zien dat de burgerij van beide landen nauwelijks van elkaar te onderscheiden is, ondanks de al jaren voortslepende oorlog.
“Voor Inside Out heb ik het concept omgedraaid, of binnenstebuiten gekeerd. Niet ik maak de foto’s, maar jullie. Jullie sturen ze naar me op, ik print ze uit op groot formaat en stuur ze weer terug. En julle plakken ze op op plekken waar het zinvol is, voor jou, om je eigen statement te maken.”
Ieder verhaal is relevant, aldus JR. “In principe kan alles, althans, zolang je geen extremist of racist bent. Er zijn een paar eenvoudige regels: geen merken, geen logo’s, geen organisaties. Dat is het. Verder mag je verkondigen wat je wilt; ook dat je ontzettend van brood houdt. Maak een portret en koppel het aan het statement ‘Red brood’… als dat voor jou belangrijk is, prima, mij hoor je er niet over.”
“Wat ik zo interessant vind is dat de beelden op verschillende plekken een verschillende betekenis krijgen. In de meeste West-Europese landen kan het geen kwaad een foto op een muur of gebouw te hangen. Maar in Iran is het direct een politiek statement. En in Tunesië ook. Daar riskeren mensen hun leven om een actie te laten slagen.”
Hij somt op: twee weken na zijn toespraak werden er door gewone Tunesiërs honderden portretten geplakt op billboards en andere plekken die gereserveerd waren voor het gezicht van de Tunesische dictator Ben-Ali. Een fotograaf, die de strijd voor gelijke rechten van homo- en biseksuelen vastlegde in Moskou en Wit-Rusland, maakte tientallen close-ups van homoseksuelen en lesbiënnes, en hing ze voor de Russische ambassades in Berlijn en een aantal andere Europese steden. “Met de foto’s zei hij: wij zijn hetzelfde, wij hebben allemaal dezelfde rechten.”
‘WE STAND FOR PEACE IN OUR CITY, OUR COUNTRY AND THE WORLD!’ luidde het statement waarmee de drugsmoorden in Juárez, op de grens van Mexico en de Verenigde Staten, aan de kaak werden gesteld. Weer anderen eisten een stop op de exploitatie van de Noordpool. Met meer dan duizend zwart-witportretten maakten ze op de Noordpool een enorm oog, dat over de wereld moest waken.
Op dezelfde manier werd aandacht gevraagd voor de minderheden in Pakistan, voor Afrikaanse weeskinderen met hiv en aids, en voor een Indianenstam in Noord-Dakota (WE STILL EXIST). “Veel acties zijn op plekken waar het gevaarlijk is, of waar ik niet welkom ben. Dat is wel eens jammer, maar het heeft ook een voordeel dat ik er niet bij ben. Dat het voortkomt uit de mensen die er wonen, in plaats van dat het door mij wordt geïnitieerd, maakt het sterker. Het is hun keus. En aan de andere kant van de wereld kunnen wij er getuige van zijn en er respect voor hebben.”
Een scholengemeenschap in Vlaanderen maakte foto’s van alle leerlingen die veelal uit kansarme gezinnen kwamen, en plakte ze op de buitenmuren van de drie vestigingen. Een ziekenhuis in Tilburg liet vorig jaar portretten maken, printen en ophangen van moeders: van prille, zojuist bevallen moeders tot overgrootmoeders.
Mensen kunnen niet alleen van overal foto’s naar JR mailen, het project komt ook naar de mensen toe, met een speciaal ingerichte fotostudio-truck. Die stond al in Parijs, Arles, Abu Dhabi, Hong Kong, Vevey, Fukushima en de bezette gebieden en komt nu naar Amsterdam. Tijdens de fotobeurs UNSEEN op het Westergasfabriekterrein kan het publiek zich laten fotograferen en direct een afdruk op posterformaat krijgen. “Die worden ter plekke aan de expositie toegevoegd, maar je kunt ze ook meenemen en in de stad een actie beginnen”.
Dat het wildplakken van zijn portretten in 2007, toen zijn Face 2 Face-project te zien was in FOAM, voor de nodige consternatie zorgde, staat JR nog helder voor de geest. “De stad vond dat de zwart-witfoto’s van een rabbi en een imam reclame waren, wij vonden het kunst. Dat was interessant: mijn foto’s zijn niet provocatief, ze lokken vaak wel sterke reacties uit. In de bezette gebieden ging het er over dat je nauwelijks verschil zag tussen de twee. In Amsterdam ging het over reclame. Dat had ik nooit verwacht. Maar het is het ultieme bewijs dat dezelfde foto op iedere plek weer tot andere discussies kan leiden.”
UNSEEN Photo Fair. Van 26 t/m 29-9 op het Westergasfabriekterrein. Meer informatie over JR’s Inside Out is te vinden op insideoutproject.net.
