26 m2 recht en onrecht bij de Hoge Raad
Woensdag 20 april wordt het nieuwe pand van de Hoge Raad in Den Haag geopend door koning Willem-Alexander. Opvallende blikvanger ín het gebouw van Kaan Architecten is het immense schilderij Hoge Raad van Helen Verhoeven.
Het werk meet 6,5 bij 4 meter; het is zo groot dat Helen Verhoeven een andere atelier moest huren in haar woonplaats Berlijn. En een hoogwerker. Het kostte een jaar om het te schilderen, in totaal is ze er ruim tweeënhalf jaar mee bezig geweest.
Hoge Raad is in opdracht gemaakt; het moest iets te maken hebben met recht en rechtvaardigheid en grootschaligheid werd op prijs gesteld, maar verder had Verhoeven (Leiden 1974) alle vrijheid. “Heel Nederlands,” meent ze.
Ter voorbereiding liep Verhoeven mee bij de Hoge Raad, op werkelijk iedere afdeling, sprak ze met rechters en de president van de Hoge Raad en verdiepte ze zich in de Nederlandse geschiedenis. Die kende ze niet of nauwelijks; op haar twaalfde was ze namelijk al naar Los Angeles verhuisd, omdat haar vader, filmmaker Paul Verhoeven, zijn geluk in Hollywood ging beproeven.
Verhoeven koos er niet alleen voor verhalen te verbeelden die zij typerend vond in de kwestie rond recht en onrecht, maar ook voor iconen uit de mythologie, de wijsbegeerte, de klassieke oudheid, de Bijbel en de kunstgeschiedenis. Zaken die al door veel kunstenaars zijn vormgegeven, zoals Justitia met haar weegschaal en Judith met het afgehakte hoofd van Holofernes. Aan de muur hangen de lijken van de gebroeders De Wit en een fragment uit Picasso’s Guernica; een portret van Johan van Oldenbarnevelt, die in 1619 op het Binnenhof, om de hoek van de Hoge Raad, werd onthoofd en – opvallend – van Ulrike Meinhof, een van de leden van de Rote Armee Fraktion, die in mei 1976 dood werd aangetroffen in haar cel.
Meinhofs portret is een citaat van een citaat van een citaat; Verhoeven baseerde haar ‘schilderij’ op een schilderij van Marlene Dumas, dat weer is gebaseerd op een schilderij van Gerhard Richter, die zich weer baseerde op een foto uit het Duitse blad Stern. Het is het enige citaat van een vrouw; de ondervertegenwoordiging van vrouwen in de kunst en de kunstgeschiedenis is natuurlijk ook een vorm van onrechtvaardigheid, meent Verhoeven. En het is het enige citaat van een nog levende kunstenaar. En het is hoogst ambivalent.
“Niet alles wat aan de muren hangt, is om te vieren,” stelt Verhoeven. “Ik hoop dat je kritisch gaat nadenken over recht en onrecht, ratio en intuïtie, slachtoffers en daders en dynamieken in de samenleving. Dat je telkens weer andere dingen ziet en andere verbanden legt.”
Haar zus, die vaker in haar werk figureert, was een tijdje te zien als een van de rechters, maar moest toch weer plaatsmaken. Ook haar zoontje, die werd geboren tijdens het lange schilderproces, kwam niet op het schilderij terecht; dat vond ze toch een beetje ongepast. Verhoeven heeft ook niet overwogen om zichzelf in het doek te schilderen. Maar er zit natuurlijk iets van haarzelf in álle geportretteerden.
Het nieuwe pand van de Hoge Raad der Nederlanden, Korte Voorhout 8 in Den Haag, is zaterdag 23/4 toegankelijk voor publiek. Vanaf dan is ook de publicatie Hoge Raad – Een op een verkrijgbaar, met afbeeldingen op ware grootte en een tekst van Maria Barnas.
