The Revenant van Alejandro González Iñárritu: onontkoombaar in beeld gebrachte ontberingen en kitscherige diepzinnigheid
In de openingsscène van The Revenant zweeft de camera over de slapende hoofden van pelsjager Hugh Glass, zijn Indianenvrouw en hun halfbloedzoon. Op de geluidsband wordt een monologue intérieur vermengd met een zware ademhaling, geluiden uit de natuur – vogels, onweer, stromend water – en hypnotiserende, dreigende klanken van componist Ryuichi Sakamoto.
‘Het is goed, zoon,’ klinkt het in Indianentaal. ‘Ik weet dat jij wilt dat het voorbij is.’ Het volgende moment staan vrouw en zoon bij een vuur, het waait. ‘Ik ben hier,’ gaat de stem verder. Op fluistertoon. Bezwerend. Weer even later zit Glass bij de smeulende puinhopen van wat zijn huis was. ‘Ik ben zo hier. Maar geef niet op. Hoor je me? Zolang je kunt ademen, moet je vechten. Adem. Blijf ademen.’
In de volgende scène dwalen Glass – woeste baard en manen – en zijn Indianenzoon door een onherbergzaam bos, dat blank staat omdat de rivier buiten zijn oevers is getreden. Het schot waarmee Glass een rendier omlegt, wordt in het basiskamp met weinig enthousiasme begroet. De mannen lijken genoeg te hebben van het barre avontuur. ‘Ik begin de kookkunsten van mijn vrouw nog te missen,’ zegt een van hen. ‘Ik begin jouw vrouw nog te missen,’ riposteert een ander gevat.
Dan, van het ene op het andere moment, is het gedaan met het geleut. Een naakte man kan nog net ‘help’ piepen voordat hij voorover stort met een enorme pijl in zijn rug. Drie tellen later scheren de pijlen door de lucht. Ze komen uit alle richtingen en verdwijnen in kelen, armen, buiken, benen en hoofden. Overal klinkt geschreeuw en gekerm. Met elk schot neemt de paniek toe, met elk schot grijpt de dood om zich heen. Het water kleurt rood, de lucht wordt zwart. De bioscoopbezoeker snakt naar adem.
Onvoorstelbare reis
The Revenant is een verfilming van Michael Punkes survivaltriller The Revenant: a novel of revenge uit 2003, die door Prometheus is uitgebracht onder de titel De Spookverschijning. De Amerikaanse (roman)schrijver, professor, politiek analist en adviseur, advocaat en vertegenwoordiger bij de Wereldhandelsorganisatie in Genève baseerde zich op de waargebeurde geschiedenis van Hugh Glass, die tijdens een expeditie in 1823 werd aangevallen door een grizzlybeer.
Terwijl hij dagenlang op het randje van de dood balanceerde, pakten mede-pioniers zijn wapens af en lieten hem voor dood achter in de wildernis. Maar Glass overleefde op miraculeuze wijze. In de maanden die volgden ondernam Glass – alleen en ongewapend – een onvoorstelbare reis, van bijna vijfduizend kilometer door de ongerepte, onherbergzame Amerikaanse wildernis, voortgedreven door liefde én de drang naar vergelding.
De Mexicaanse regisseur Alejandro González Iñárritu, bekend van meeslepende, maar pathosrijke films als Babel (2006), Biutiful (2010) en het vorig jaar met vier Oscars bekroonde Birdman (2014), heeft zijn eigen draai gegeven aan Glass’ geschiedenis. Preciezer: Iñárritu gaf Glass een Indiaanse vrouw en zoon, en maakte een soort mythische figuur van hem; de schakel tussen de mens en de natuur, die leven én dood in zich verenigt.
In tweeënhalf uur wordt Glass half opgevreten door een grizzlybeer (in een scène die door merg en been gaat), neergeschoten en met messen bewerkt, belandt hij in een kolkende stroomversnelling, stort hij in een tientallen meters diep ravijn en legt hij kilometers af door de vrieskou. De tien plagen van Egypte zijn er niks bij.
Niets-verhullend camerawerk
De onontkoombaar in beeld gebrachte ontberingen worden doorsneden met raadselachtige flashbacks, (christelijke) symboliek en Indianenwijsheden, sentimentele overpeinzingen en andere kitscherige diepzinnigheid. Op een moment ziet Glass zijn vrouw zweven, en nadat iemand is afgeslacht, vliegt er een vogeltje weg uit de wond. Hier een Tarkovski-citaatje, daar een flardje Malick. Daar moet je tegen kunnen.
De fotografie van Emmanuel Lubezki, die ook verantwoordelijk was voor het zwiepende camerawerk in Birdman, is wonderschoon; hij schoot de film (in chronologische volgorde) in tachtig dagen, alleen maar met natuurlijk licht. Ook de muziek van Ryuichi Sakamoto draagt bij aan de (fysieke) ervaring.
Leonardo DiCaprio imponeert als Hugh Glass, een ondode die niet bang is om te sterven, omdat hij niet weet hoe te leven. DiCaprio won al een Golden Globe voor zijn rol en kreeg een meer dan terechte Oscarnominatie.
In totaal sleepte The Revenant twaalf nominaties binnen; ook de film, de regie, het camerawerk, de montage, het production design, het kostuumontwerp, haar en make-up, de visuele effecten, het geluidsontwerp en de geluidsmixages maken 28 februari kans op een Oscar, net als Tom Hardy voor zijn formidabele bijrol als Glass’ nemesis John Fitzgerald.
Dat The Revenant uitmondt in een duel tussen het ultieme goede en het ultieme slechte mag dan voorspelbaar zijn, de tweestrijd zelf is een adembenemende apotheose van een episch drama over bloedvergieten dat leidt tot nog meer bloedvergieten; over wraak, Gods gerechtigheid en de ijzeren wil om te overleven.
