jpekker

“We wilden een sprookje maken. Met een goede fee en een boze wolf”

“We weten het niet”, antwoordt Jean-Pierre Dardenne op de eerste, onmogelijke vraag van een Spaanse filmjournalist hoe ze hun enorme populariteit onder festivaldirecteuren en filmjournalisten verklaren. Het is niet de voorbode van een moeizaam vraaggesprek. In tegendeel. De veelvuldige bekroonde Waalse broers mogen als nukkig bekendstaan, tijdens het afgelopen festival van Cannes, waar Le gamin au vélo door het grootste deel van de filmpers jubelend werd ontvangen, praatten ze honderduit over hun film.

“We weten echt niet hoe het werkt”, vult Luc Dardenne zijn drie jaar oudere broer direct aan. “We steken veel tijd, liefde en aandacht in onze films, maar als ze klaar zijn, laten we ze los. Dan moeten ze op eigen benen staan. De films gaan naar festivals, ontmoeten een publiek en worden besproken in de krant. Of jullie en het publiek onze kinderen mooi vinden, weten we van tevoren niet. We moeten elke keer maar weer afwachten.”

Zo langzamerhand kunnen de Dardennes toch wel enigszins gerust zijn. Hun speelfilmdebuut La Promesse (1996) moest het nog doen met een plekje in de nevensectie Quinzaine des Réalisateurs van het festival van Cannes (en won direct de belangrijkste prijs van het bijprogramma). Alle films die ze daarna maakten, werden geselecteerd voor de Gouden Palm-competitie. Rosette werd in 1999 bekroond met de Gouden Palm en de prijs voor de beste actrice, Le fils in 2002 met de prijs voor de beste acteur. Met L’enfant wonnen de broers in 2005 hun tweede Gouden Palm, La silence de Lorna leverde hen in 2008 de prijs voor het beste scenario op. Afgelopen mei wonnen ze met Le gamin au vélo de Grote Prijs, de op een na belangrijkste prijs van het festival.

In Le gamin au vélo draait het om de 12-jarige Cyril, een halsstarrig joch dat de liefde die zijn vader hem niet kan geven vindt bij de engelachtige kapster Samantha. Jean-Pierre Dardenne: “Toen we in 2002 in Japan bij een vertoning van Le fils waren, vertelde een vrouwelijke kinderrechter ons over een jongetje dat op jonge leeftijd door zijn vader in een kindertehuis was achtergelaten, met de belofte dat hij hem snel weer op zou komen halen. De vader kwam nooit opdagen; pas toen de jongen volwassen was, heeft hij het tehuis achter zich gelaten. Dat beeld greep ons enorm. aan.”

Maar wat de Dardennes ook probeerden, ze werden maar niet tevreden over het script. Jean-Pierre Dardenne: “Misschien omdat we te dicht bij de realiteit bleven; dat vonden we niet interessant. Totdat we het combineerden met Samantha, een gesneuveld personages uit een ander script. Ze was aanvankelijk arts, maar dat lag er te dik bovenop; een arts helpt mensen. Dus veranderden we haar in een kapster.”

Luc Dardenne: “We kiezen er niet voor om een bepaalde film over een bepaald onderwerp of thema te maken, de personages zijn het beginpunt. En het verhaal komt vervolgens als vanzelf voort uit de personages.” Jean-Pierre Dardenne: “We wilden laten zien hoe onvoorwaardelijke liefde iemands leven kan veranderen, iemand kan genezen. In andere films is de liefde vaak niet zo groot, en gaat het personage door perioden van twijfel. Hier niet. Samantha is in- en ingoed. Vanaf hun eerste ontmoeting wil ze niets anders dan Cyril helpen; ze wil zijn noodroep beantwoorden. In het waarom zijn wij helemaal niet geïnteresseerd. Wij vonden het interessant om te zien of we op basis van zo’n klein, simpel gegeven een film konden maken.”

Le gamin au vélo moet niet worden gezien als maatschappijkritiek, aldus Luc Dardenne. “We hebben geprobeerd de sociaal-economische factoren zoveel mogelijk buiten het verhaal te houden. Als Samantha arm was geweest, had ze zich niet over Cyril kunnen ontfermen zoals ze nu doet. Dan had ze zich het simpelweg niet kunnen veroorloven. En als de vader werkloos was geweest of helemaal geen geld had gehad, zou dat een aanvaardbare reden kunnen zijn waarom hij niet voor zijn zoon wil zorgen. De personages moesten de economische vrijheid hebben om te doen wat ze doen.”

“We wilden een sprookje maken”, vult Jean-Pierre Dardenne aan. “Met een goede fee en een boze wolf. Het is een optimistische tragedie, waarin een jongen tot slot zijn waanbeelden achter zich kan laten. Het zijn waanbeelden die de meeste kinderen van elf, twaalf gelukkig niet hebben. Die kunnen wel rekenen op de onvoorwaardelijke liefde van hun vader. Samantha’s plaatsvervangende liefde zorgt ervoor dat Cyril aanvaardt dat zijn vader er niet voor hem is. En Samantha’s liefde zorgt ervoor dat Cyril weer kind kan zijn, onbezorgd kan zijn. Ja, dat is een gedroomde realiteit. We laten zien hoe we zouden willen dat de wereld eruit ziet. De echte wereld wordt nu eenmaal niet gekenschetst door solidariteit en menselijkheid.”

De formidabele hoofdrol in Le gamin au vélo wordt gespeeld door de debuterende Thomas Doret. De Dardennes vonden hem na een oproep in de krant en op de lokale radio. Luc Dardenne: “Er kwamen meer dan 600 reacties. Op basis van de foto’s selecteerden we 150 jongens. Thomas was het vijfde jongetje op de allereerste dag. We wisten direct dat hij onze hoofdrolspeler was. We lieten iedereen de openingsscène spelen, waarin Cyril vanuit het kindertehuis zijn vader probeert te bellen. Thomas hoorde natuurlijk niet het bericht dat het nummer niet meer in gebruik is, maar hij was zeer overtuigend. Zijn vastberaden blik, de manier waarop hij de hoorn vasthield, zijn gespannen lichaam, het was alsof hij werkelijk dacht dat zijn vader ieder moment de telefoon kon opnemen. Overigens hebben we voor alle zekerheid ook de andere jongens nog bekeken, maar er was niemand die ook maar in de buurt van Thomas kwam.”

Met Cécile De France als Samantha castten de Dardennes tegen hun gewoonte in nu eens een grote ster als Thomas’ tegenspeelster. Luc Dardenne. “Het is ook niet niks wat we van haar vragen. Omdat we niets zeggen over haar drijfveren en geen enkele psychologische verklaring geven, zochten we een actrice met een overweldigende uitstraling. Cécile heeft dat. Zij is volkomen geloofwaardig als de kapster met het grote hart.”

Le gamin au vélo is opgenomen rond Seraing, in hetzelfde gebied waar de Dardennes al hun films opnamen. “Alles wat we nodig hebben was daar voorhanden: het bos, een appartementencomplex en een benzinepomp”, aldus Jean Pierre Dardenne. “Alhoewel, vlak voordat we met de opnamen begonnen, was het benzinestation veranderd in een stomerij. We hebben het exact na laten bouwen.”

De fysieke afstand tussen het bos, het huis en de pomp is de reden van de prominente rol van de fiets in de film. Luc Dardenne: “De fiets komt Cyril en ons goed van pas. Door de fiets ontmoet hij de andere personages. Het is een magisch instrument. Eerst zou zijn fiets alleen Cyrils woede uitdrukken, als hij erop tekeer gaat. Toen bedachten we dat hij zijn fiets ook kan gebruiken om Samantha te kalmeren als ze zich zorgen om hem maakt. En de fiets is ook een link met zijn afwezige vader, doordat die hem de fiets cadeau heeft gedaan.”

Zijn fiets mag dan zijn meest waardevolle bezit zijn, toch zet Cyril hem nooit op slot. “Goed gezien”, zegt Luc Dardenne. “De fiets moet nu eenmaal kunnen worden gestolen. Maar serieus; het is niet alleen om dramatische redenen. We konden ons eenvoudigweg niet voorstellen dat Cyril zijn fiets op slot zet. Zoals we ons ook niet konden voorstellen dat hij geïnteresseerd is in geld. Het past niet bij hem, voor ons is het zo simpel als wat. En zoals hij zich niet kan voorstellen dat iemand zijn fiets steelt, kan hij zich evenmin voorstellen dat zijn vader zijn fiets heeft verkocht. Dat is iets wat gewoonweg niet bij hem opkomt.”

Jean-Pierre Dardenne vult aan: “Cyril is altijd onderweg. Hij heeft altijd haast. Hij neemt ook nauwelijks de tijd om zijn fiets netjes tegen de muur te zetten; hij smijt ‘m gewoon neer. De eerste keer dat hij zijn fiets alleen laat, om een cafébaas naar zijn vader te vragen, duurt maar kort. Hij kan het zich gewoon niet voorstellen dat iemand zijn fiets ondertussen zal meenemen.”

Luc Dardenne. “We hebben één scène opgenomen waarin Cyril zijn fiets wél op slot zet. “Als hij aan het einde van de film gaat fietsen met Samantha en ze onderweg stoppen om houtskool te kopen, zette hij zijn fiets op slot. Dat hebben we uit de film gelaten. We vonden het te expliciet.”

Le gamin au vélo draait nu in de Nederlandse bioscopen.