De stijl van het Stedelijk en de allesbepalende rol van de museumdirecteur
“Heb je het gezien? Het Stedelijk heeft een brief doen uitgaan waarin staat dat Ann Goldstein het hartgrondig oneens is met de manier waarop oud-directeur Rudi Fuchs in mijn documentaire wordt geportretteerd. Terwijl ze De Hartslag van het Stedelijk niet eens heeft gezien.” Regisseur Roel van Dalen kan er met zijn verstand niet bij. “Alsof een directeur van het Stedelijk boven iedere kritiek verheven is. Dat is toch bizar?!”
Al in 2008, Gijs van Tuyl was destijds nog directeur, bedacht Van Dalen het plan voor een documentaire bij de opening van het Stedelijk Museum. Aanvankelijk wilde Van Dalen, die veel geroemde documentaires maakte over uiteenlopende onderwerpen als Ajax, het Concertgebouw Orkest en observatiecentrum De Hondsberg, het hele proces van de verbouwing volgen. Al snel kwam hij uit op de allesbepalende rol van de museumdirecteur; aan de hand van één ultieme aankoop wordt de rol van vijf naoorlogse directeuren geschetst, van Willem Sandberg, Edy de Wilde en Wim Beeren tot Rudi Fuchs en Gijs van Tuyl. Drie kunstcritici (onder wie Jhim Lamoree, die de geschiedenis van het Stedelijk tevens vastlegde in het boek Stedelijk Museum Amsterdam – Het hart van de tijd, dat woensdag verschijnt) reflecteren op hun aankoop en vertellen voor welke ontwikkelingen de directeuren gevoelig waren en welke trends ze misten.
Eind 2008 begon ook Lex Reitsma aan een documentaire over het Stedelijk. Het museum had een competitie uitgeschreven voor een nieuwe huisstijl, en Reitsma, die niet alleen films maakt maar zelf ook grafisch ontwerper is, mocht het proces op zijn verzoek volgen – hij moest alleen beloven dat hij de winnaar niet voortijdig bekend zou maken. Het had een voorbeeld-pitch moeten worden; het Stedelijk was vast van plan een standaard te zetten. Het traject, van de eerste aanzet tot en met de implementatie, moest niet alleen leiden tot een film, maar zou ook worden vereeuwigd middels een expositie, een seminar en een publicatie.
Het pakte anders uit: ruim voordat het museum weer open ging, werd Van Tuyl opgevolgd door Ann Goldstein. Zij bedankte de winnaar van de pitch, de Franse (letter)ontwerper Pierre di Sciullo, vriendelijk doch beslist voor zijn diensten en liet Mevis & Van Deursen (die ook hadden meegepitcht) een nieuwe huisstijl ontwikkelen. Reitsma: “Deze documentaire is een vorm van ramptoerisme, maar als het wel een succesverhaal was geworden, had ik het natuurlijk ook laten zien.”
Ann Goldstein komt in beide documentaires kort aan het woord; in Van Dalens spectaculair vormgegeven kunstcollege vertelt ze over de rol die het museum naar haar mening zou moeten hebben; in Reitsma’s ontluisterende kijk achter de schermen legt ze uit waarom zij voor Mevis & Van Deursen als huisstijlontwerpers heeft gekozen.
Van Dalen: “De communicatie was moeizaam. Uiteindelijk heeft het Stedelijk goed meegewerkt, Ann ook, maar de weg was bumpy. Net als voor de andere directeuren hadden we ook een kunstwerk voor haar uitgezocht, Rineke Dijkstra’s video Ruth Drawing Picasso, maar we hebben ervoor gekozen de critici daar niet op te laten reflecteren. Of het zo’n ultiem kunstwerk is, valt namelijk nog niet te zeggen. Daar moet tijd overheen gaan. Toen Beeren Ushering in Banality van Jeff Koons kocht, kon je ook niet weten wat voor impact dat zou hebben.”
Reitsma: “Toen Ann in beeld kwam bij het Stedelijk mocht ik haar alleen op afstand volgen. Dichtbij, dat vindt ze niet prettig. Ach, je kunt over haar zeggen wat je wilt, maar Goldstein kiest wel. Ze volgt, trouw aan Sandberg, haar eigen smaak en drukt haar stempel. Die huisstijl-S had wel eleganter gekund, maar valt door zijn onbeholpenheid ook wel op, omdat het schuurt en irriteert. Over twee jaar weet iedereen waarschijnlijk niet beter.”
Van Dalen: “Omdat we geen ultiem kunstwerk voor Ann konden uitkiezen, had ik haar tussen de andere directeuren willen laten zien, terwijl ze in ateliers en galeries op zoek is naar kunst. Ik had haar heel mooi, poëtisch in beeld willen brengen terwijl ze kijkt. Zodat je de last die op haar schouders rust begrijpt. Dat wilde ze niet. Helaas.” Hij lacht. “Als De Hartslag van het Stedelijk op televisie is geweest, zou hij in de Museumwinkel worden verkocht. Ik hoop dat Ann dat nu niet gaat veto-en.”
Roel van Dalen en Gemma van Zeventer, De Hartslag van het Stedelijk. 18/9, 22.55 uur, Nederland 2. Jhim Lamoree, Stedelijk Museum Amsterdam – Het hart van de tijd. Uitgeverij Bas Lubberhuizen, ISBN 978 90 5937 322 8. 34,90 euro.
Lex Reitsma, De stijl van het Stedelijk – Ontwerpen voor een museum. Nederland 2. 22/9, 12.00, 25/9, 23.00 uur en 29/9, 17.00 uur, Nederland 2. Lex Reitsma en Frederike Huygen, De stijl van het Stedelijk – Ontwerpen voor een museum (dvd en boek). Premsela Design Story deel 2. nai010 uitgevers, ISBN 978 94 6208 019 5. 19.95 euro.
