Alex van Warmerdam over zijn nieuwe toneelstuk Het Gelukzalige: ‘Glashelder, maar toch een beetje bedwelmend’
In Alex van Warmerdams nieuwste toneelstuk Het gelukzalige draait het om een vreemde vennootschap van dieven die zich iedere ochtend over de stad verspreiden om pas tegen de avond terug te keren en de buit van de dag in te leveren bij Brouwer, gespeeld door zijn eega Annet Malherbe. Afgelopen zaterdag was de eerste try-out in Haarlem, woensdag is de laatste try-out in de Stadsschouwburg, waar donderdag ook de première is.
Na de try-outs in Haarlem liet je weten ‘zeer ontevreden’ te zijn; wat beviel je niet?
“Het was niet de bedoeling dat het die avond af zou zijn, we zitten nu in het sleutelstadium. Dan verandert er van alles. Ik vond het verschrikkelijk in Haarlem, ik zat echt te flippen in de zaal. Het was een rommeltje. Stroop. Het had geen dynamiek. De muziek deugde nog niet… Annet was twee, drie keer haar tekst kwijt. Ze noemde het net een TIA; de voorstelling speelde de acteurs in plaats van andersom. De Vlaamse acteurs waren zenuwachtig – dat is een bekend euvel, want als ze daar al een try-out doen zitten er een paar man in de zaal; dit was een dampende zaal die vol verwachting zat te wachten. Dirk Tanghe schijnt een try-out weleens stilgelegd te hebben. Die riep: ‘Wat doen jullie nu?!’ Dat wilde ik ook doen, Annet wilde eigenlijk ook stoppen, zei ze later. Maar dat gaat niet, de zaal was te vol. Ach, ze hebben zich erdoorheen geslagen.”
Het idee nu over je werk te moeten praten vervult je met afschuw, zei je van tevoren: je zat in het zombiestadium. Is er dan niemand die je op andere gedachten kan brengen? Je kreeg in Haarlem een staande ovatie…
“Nee, dat zegt niks. Ik regisseer het toch?! Ik wilde toen eigenlijk al weg zijn, maar dat kon niet, omdat ik er tussenin zat. Aat Ceelen was er ook, die zei: het kan mij niet langzaam genoeg. Maar daar heb ik niks aan. Ik had ook van: langzaam, maar wel in combinatie met snel. Die avond was het alleen stroop. Het is een vrij delicaat bouwwerkje en ik wil dat het glashelder is. Dat je alles vanaf het begin kunt volgen. Het was gewoon niet goed. Dat is geen subjectieve kwestie, dat is objectief. Ik ben het op de millimeter gaan fijnsnijden en de tweede try-out was al veel beter. Die was veel helderder en had al wel de geest.”
Maar donderdag kan Annet of een van de andere acteurs de tekst wel weer vergeten, toch?
“Dat blijf je altijd houden. Maar het gaat erom dat je een mechaniek op poten zet waardoor de voorstelling herhaalbaar wordt. Als het eenmaal loopt, ga ik om de dikke week kijken. Aangekondigd, ik durf niet onaangekondigd. Want als ze weten dat ik kom, doen ze in ieder geval hun best… Meestal is het gewoon goed, maar op toneel is het heel moeilijk te bepalen in welke groove je zit; of het tempo goed is.”
Waarom wil je dan toch theater blijven maken, bij film heb je daar geen last van…
“Ik weet het niet precies. Dat is zo gegroeid.”
Maar hoe gaat dat bij jou? Wanneer wordt iets een film en wanneer een toneelstuk? Had ook een film kunnen zijn? Kan het alsnog een film worden, zoals eerder gebeurde met Kleine Teun en Adel Blank?
“Nee, ik ga gewoon zitten om een toneelstuk te maken. En dan wordt het geen film. Het begint abstract. Met krabbeltjes. Ik heb een prikbord, daar hang ik zo wat foto’s op. Ik vond een oude dialoog terug… Ik probeer altijd iets slordigs te maken, maar dat kan ik helemaal niet, dat is heel moeilijk. Ik dacht: hup, een doek, effe snel een pornoscène, dan weer wat anders. Ik wilde een abstracte revue maken en met abstracte vormen werken; met zwarte vierkanten. Toen schreef ik een dialoog, iets met ‘liefde is ongewenst’, en bedacht ik dat liefde ongewenst is om de vennootschap niet in gevaar te brengen.”
Die vennootschap van dieven is eigenlijk helemaal niet belangrijk.
“Dat klopt. Ik had eerst meer scènes over het werk, maar dat was allemaal saai en is allemaal gesneuveld. Het is eigenlijk een liefdesverhaaltje…”
Wat is dat verhaaltje dan?
“Daar kan ik geen antwoord op geven. Ik ben nog bezig het te maken. In de synopsis op de flyer staan ook allemaal dingen die niet kloppen, omdat die al eerder klaar moest zijn. Er staat dat Brouwer het geld gelijkelijk verdeelt, daar wordt nu niet meer over gesproken. En dat zij niet moeilijk doet over groepsseks, paren met een hond of een vis. Dat waren ook plannen, maar de hond en de vis sneuvelden. De intermezzo’s met een pornografisch schimmenspel zijn gebleven. Een van de acteurs neukt een televisietoestel. Ik heb de acteurs nog nooit zo blij gezien, ze doen het met grote inzet.”
Het gelukzalige begint met een soort catwalk, waarop de acteurs richting het publiek lopen met door jou gemaakte schilderijtjes van onder meer een konijn, een vis, een vogel en een man met een pijp. Wat wil je daarmee duidelijk maken?
“Ik ben gek op catwalks, dat heb ik altijd al gewild. Je hebt een processie ergens in Spanje, daar lopen ze rond met van de Ku Klux Klan-achtige puntmutsen en schilderijtjes aan een lint om hun nek. Elk schilderij heeft een symbool: een buidel met geld staat voor hebzucht, een beker wijn is het bloed van Christus, dat soort dingen. Bij mij dragen ze symbolen van wellust: een pijp staat voor geslachtgemeenschap. Vleselijke conversatie… Asperges en een fles zijn penissymbolen. Het is eigenlijk een grote geilpijperij, maar dat vertel ik er natuurlijk niet bij tijdens de voorstelling. Eigenlijk is het een raadsel. Dat geeft niet. Het moet glashelder zijn, maar toch een beetje bedwelmend. Een thriller. Een mysteriespel. Dat je veel begrijpt, maar niet alles. Dit verklap ik nu, omdat het ook niet heel erg is om te weten.”
Je hebt ook weer het beeld voor de poster en flyer geschilderd. Schilder je ook nog om het schilderen?
“Het campagnebeeld is al oud en gebaseerd op drie obscure internetfotootjes – kapsel, gezicht, blouse – waarvan ik een nieuw schepsel heb gemaakt. Toen ik het schilderde had het nog niks met Het gelukzalige te maken, maar het past er goed bij, vind ik. Het heeft iets ingekeerds. Vorige week heb ik nog ‘gewoon’ geschilderd. Dat kan goed tussen de repetities door, om een beetje af te kicken. Ik heb geen galerie, maar soms verkoop ik aan vrienden en bekenden.”
En ben je ook alweer bezig met een nieuwe film?
“Ja, ik heb al een thema, een eind en een begin. Maar alleen nog in mijn hoofd. Het is opschieten geblazen, want als je ouder wordt gaat het leven steeds sneller. Ik heb het idee dat de afwas van de kerst nog maar net gedaan is en nu is Pasen alweer voorbij. Mijn toekomst wordt steeds korter, maar ik wil nog wel een paar films maken.”
Het gelukzalige gaat 7 april in première in de Stadsschouwburg. Speellijst: orkater.nl.
