Zwierig en lichtvoetig, aaibaar, vrij én leesbaar
Het mooist is de G, die rugpijn moet hebben veroorzaakt. De ingewikkeldste logistieke operatie moet de M zijn geweest, waarin twaalf jonge, naakte vrouwen zijn verwerkt. Twee in de dunne linkerpoot, vier in de dikke rechter, twee in de dunne rechter diagonaal en vier in de dikke linker, kunstzinnig in elkaar gevlochten. Handen liggen op knieën, benen zijn in elkaar gedraaid. Ellebogen fungeren als schreefjes, de kleine horizontale dwarsstreepjes boven en onder aan de ‘poten’. Sommige vrouwen kijken je recht in de ogen, anderen kijken weg. Het hier en daar zichtbare schaamhaar verraadt dat de vrouwen niet uit de 21e eeuw komen.
Vormgever Anthon Beeke (Amsterdam 1940) maakte zijn blote meisjes-alfabet in 1967. Het was een reactie op zijn vermaarde tijdgenoot Wim Crouwel, die een paar jaar eerder een even revolutionair lettertype had ontworpen omdat hij vond dat veel klassieke lettertypes slecht werden gedigitaliseerd: New Alphabet, een strikt en streng font, gebaseerd op rechte lijnen en vierkanten.
Zo rechtlijnig, koud en onleesbaar als Crouwels letter was, zo zwierig en lichtvoetig, aaibaar, vrij én leesbaar was het antwoord van Beeke – toch al in alles zijn tegenpool. Beeke nam de hoofdletters van de Baskerville Old Face als uitgangspunt, een letter uit 1768 met schreefjes en opvallende verdikkingen en versmallingen. De dames van de dansgroep Kunst Baart Kracht werden bereid gevonden zich een weekend lang in allerhande posities neer te vleien in het gymnastieklokaal van de Rietveld Academie. Het dochtertje van fotograaf Ed van der Elsken, die een reportage schoot over de totstandkoming van het alfabet, bleek precies het juiste formaat te hebben om als punt en komma te fungeren.
De dames hadden de strikte opdracht gekregen om in de dagen voor de fotoshoot uit de zon te blijven. Beeke wilde mooie egale letters, géén rood verbrande lijven met witte bikiniafscheidingen, en Photoshop bestond destijds nog niet. Ook moedervlekken, ongewenste schaduwpartijen en andere onvolkomenheden moesten met de hand worden geretoucheerd – een zeer tijdrovende, dus dure klus.
Beeke’s blote meisjesalfabet was niet het eerste en is ook niet het laatste ‘mensenalfabet’. Eind 14e eeuw schilderde Giovannino de’ Grassi al een alfabet uit menselijke figuren; een paar jaar geleden wrongen zes dansers van het wereldberoemde Pilobolus Dance Theatre zich in allerlei bochten om alle 26 letters van het alfabet te vormen. Er is een site waarop je je eigen naam in blote mensen letters kunt laten zetten (‘Erotic Name’); de dansschool van mijn dochter liet de leerlingen de naam nabootsen, en in 2006 fotografeerde kunstenares Vanessa Beecroft in opdracht van de Franse tassenfabrikant Louis Vuitton een aantal letters die als twee druppels water op die van Beeke leken. Er zaten dan een paar zwarte modellen tussen, en sommige meisjes droegen fleurige badmutsjes, maar het plagiaat was onweerlegbaar: het boek met haar alfabet ging door de shredder.
Beeke had zelf al in 2009 met een heruitgave willen komen, precies veertig jaar nadat het oorspronkelijke alfabet werd gefotografeerd door mode- en reclamefotograaf Geert Kooiman. Hij had al cijfers laten fotograferen – die ontbreken in de oorspronkelijke uitgave uit kostenoverwegingen – toen hij echter getroffen werd door een herseninfarct. Nu is de heruitgave er dan toch, in een luxe, loodzware, door Beeke’s voormalige werknemer René Knip vormgegeven cassette. Met het hele alfabet – inmiddels Body Type gedoopt – voor het eerst op groot formaat in kleur, en met de nieuwe, uit zwarte sportschoolmannen opgebouwde cijfers (‘Naked Numbers’). Met een cahier met een voorwoord van Wim Crouwel en een lezenswaardig stuk over de (ontstaans)geschiedenis van het naakt-ABC door oud-Volkskrantredacteur Willem Ellenbroek. En met een groot aantal letterkaarten waarmee woorden en zinnen kunnen worden gevormd, of een potje kan worden gescrabbeld. Nu alleen nog een digitale versie van het font; dan kunnen we er écht mee aan de slag!.
Anthon Beeke i.s.m. René Knip: Body Type. Uitgeverij: Spinhex & Industrie Drukkerij, Amsterdam. ISBN 9789081785907. Prijs 125 euro. Het boek is te bestellen bij boekhandel Nijhof & Lee.
Op het Nederlands Film Festival gaat de documentaire Anthon Beeke, van slagersjongen tot grafisch ontwerper van Guus van Waveren in première. In het Stedelijk Museum staat nog t/m 9 oktober de expositie wim crouwel – een grafische ontdekkingreis. Werk van Beeke en Crouwel is ook te zien op de expo Everydaygraphics in de OBA.
