Zo waar als fictie kan zijn
Het moment van uitzending is goed gekozen: eerder deze week maakte de Ierse minister-president Enda Kenny dan eindelijk excuses aan alle vrouwen die zijn vastgehouden in de door de Ierse katholieke kerk gerunde Magdalena-wasserettes. De Brit Peter Mullan maakte in 2002 een uiterst beklemmende speelfilm over de onverkwikkelijke affaire.
In de proloog van The Magdalene Sisters is te zien hoe een aantal jonge meisjes door hun onmachtige vaders wordt weggestopt in een Ierse nonnenorde, waar ze met medeweten van de katholieke kerk te werk worden gesteld in een wasserij. In het klooster zijn de meisjes overgeleverd aan Gods genade. Dat valt niet mee. De Orde van de Heilige Magdalena wordt met ijzeren vuist geleid door de wrede zuster Bridget – representant van al het kwaad in de katholieke kerk.
Bridget vernedert en kleineert de meisjes waar mogelijk. Zij is wreed, gewoonweg omdat zij geen reden ziet om niet wreed te zijn. ‘Ik wil alleen maar weten waarom ik hier ben’, roept een van de meisjes. ‘Ik heb geen misdaad begaan en ben nooit met jongens geweest.’ ‘Maar je zou het wel willen’, antwoordt zuster Bridget voordat ze er op los mept.
Binnen de muren van de nonnenorde geeft Mullan The Magdalene Sisters de vorm van een (vrouwen)gevangenisfilm. De gemangelde meisjes zuchten onder een onmenselijk regime, de gecorrumpeerde leiding misbruikt haar macht voor eigen gerief, en ongehoorzaamheid en opstandigheid worden gestraft.
Het kwaad houdt zichzelf in stand: de saamhorigheid en verbondenheid tussen de meisjes maakt langzaam plaats voor eigenbelang: zo worden nieuwe Bridgets geboren. Een openstaande deur biedt geen hoop; ook buiten de muren hebben de meisjes niemand om op terug te vallen.
De gebeurtenissen in het sadistisch universum lijken voorspelbaar en clichématig, maar zijn gebaseerd op waargebeurde verhalen. De laatste Magdalena-wasserij werd pas in 1996 gesloten; de meisjes zijn gemodelleerd naar case-studies uit de Channel Four-documentaire Sex in a Cold Climate. Zuster Bridget komt voort uit eigen ervaringen van de regisseur. Toen hij zeventien was werkte de Schot bij de nonnen in Londen, waar hij een zuster zag bidden voor een portret van Mussolini; het wreedste mens dat hij ooit ontmoette.
The Magdalene Sisters, een fictiefilm die op een gestileerde documentaire lijkt, is zo waar als fictie kan zijn. Tijdens het maken van zijn film stuitte Mullan (zelf even te zien als vader van een van de meisjes) op nóg schrijnender gevallen. Hij gebruikte ze niet, omdat geen mens zijn film dan uit zou kunnen kijken.
Dat is ook nu geen gemakkelijk opgave; The Magdalene Sisters is een film die de kijker voortdurend naar adem doet happen. De indringende, niets en ontziende aanklacht werd op het festival van Venetië bekroond met de Gouden Leeuw.
The Magdalene Sisters van Peter Mullan, donderdag 21 februari, 0.35 uur, BBC1.
