Wat te zien op het IDFA
Op het Idfa zijn meer dan 300 documentaires te zien, verdeeld over 19 onderdelen en themaprogramma’s. Parool-filmredacteur en bezoeker van het eerste uur Jan Pieter Ekker tipt de hoogtepunten.
VAN EIGEN BODEM
Het Idfa opent met Stranger in paradise, de eerste lange documentaire van Guido Hendrikx, die eerder indruk maakte met zijn afstudeerfilm Onder ons (2014) en de korte documentaires Day is done (2010) en Escort (2014). Stranger in paradise is een ‘politiek filmessay’ waarin een acteur (een blanke Europese man van middelbare leeftijd) in een klaslokaaltje voor een wisselend gezelschap van vluchtelingen/gelukszoekers achtereenvolgens met drie verschillende tongen spreekt: die van een neoconservatief, een idealist en een bureaucraat, die de vluchtelingen onder meer voorrekent hoeveel ze de Nederlandse samenleving gaan kosten.
Het prikkelende, pretentieuze Stranger in paradise – die niet alleen qua venijn doet denken aan Renzo Martens’ Episode 3: Enjoy poverty waarmee het Idfa in 2008 van start ging – toont de harde realiteit achter alle Europese regeltjes en is daarmee volgens scheidend Idfa-directeur Ally Derks een film ‘die de tongen zeker los zal maken’.
Er zijn meer Nederlandse titels zeer de moeite waard: How to meet a mermaid van Coco Schrijber, Hier is het nooit stil (A quiet place) van Sjoerd Oostrik en A Greek winter van Ingeborg Jansen. En Verloop van jaren – dichter bij Remco Campert (The passing years) van John Albert Jansen, Dirk-Jan Roelevens De Europeaan (over Frans Timmermans) en To stay alive – a method (met Iggy Pop en Michel Houellebecq) van Arno Hagers, Reinier van Brummelen en Erik van Lieshout en De kinderen van juf Kiet (Miss Kiet’s children) van de Hollandse meesters Petra Lataster-Czisch en Peter Lataster, een variatie op Nicolas Philiberts Être et avoir (2002), over een kloeke juf en haar klas vol getraumatiseerde Syrische en Iraakse kinderen.
Tot slot nog een film die zich onttrekt aan kwalificaties als goed en slecht: het zeer ontregelende Craigslist allstars van de Fins-Egyptische, eerder dit jaar aan de School voor Nieuwe Dansontwikkeling afgestudeerde performancekunstenaar Samira Elagoz: een zeer intiem, zeg maar gerust onthutsend verslag van haar eerste dates.
COMPETITIEKRAKERS
Het Idfa telt zeven competities, waarvan Feature length de belangrijkste is. Daarin zijn vijftien documentaires opgenomen, waaronder twee Nederlandse: How to meet a mermaid en De kinderen van juf Kiet. Andere interessante titels zijn Machines (een prachtig gefilmde docu over de erbarmelijke omstandigheden in een Indiase textielfabriek), Mogadishu Soldier (een compilatie van de beelden die twee Deense VN-soldaten schoten tijdens een ‘vredesmissie’ in de Somalische hoofdstad Mogadishu), The good postman (een tragikomedie over een Bulgaarse postbode in een dorp aan de Turkse grens, die een gooi doet naar het burgemeesterschap met zijn plan de lokale leegloop te bestrijden door een enorme hoeveelheid vluchtelingen op te nemen). Ook niet te missen: You have no idea how much I love you van de Pool Pawel Lozinski, een indringende, van zeer dichtbij gefilmde sessie van een moeder en haar dochter bij een psychotherapeut.
LOZNITSA’S KEUZE
De allereerste documentaire van de in Wit-Rusland geboren filmmaker Sergei Loznitsa, Today we are going to build a house, werd in 1996 direct geselecteerd voor het Idfa. Een jaar later studeerde hij af aan de vermaarde filmschool in Moskou, vervolgens maakte hij een aantal documentaires, maar de echte doorbraak kwam in 2010 toen zijn speelfilmdebuut My joy werd geselecteerd voor de Gouden Palmcompetitie van het festival van Cannes. Ook de opvolger In the fog (2012) en de documentaire Maidanhaalden het hoofdprogramma van Cannes. Geen kleine jongen dus, Loznitsa, die voor het Idfa zijn documentaire top 10 samenstelde.
Het is een prachtige lijst, met naast Peter Watkins The war game (1965) vooral onbekende, hier zelden vertoonde titels van grote namen als Chantal Akerman, Krzysztof Kieslowski, Otar Iosseliani, Vittorio De Seta en Dziga Vertov. Loznitsa komt naar Amsterdam om zijn keuze en werkwijze toe te lichten in een masterclass. Het Idfa vertoont ook zijn nieuwste productie, Austerlitz, een contemplatieve, verontrustende, in zwart-wit geschoten registratie van de enorme stroom toeristen in de concentratiekampen Buchenwald, Dachau en Sachsenhausen (denk: vrijetijdskleding en selfies – het lijkt de Efteling wel).
DEBUTANTEN EN MASTERS
In de Idfa-competitie First appearance zijn vijftien debuutfilms opgenomen van aanstormende talenten, waaronder Venus van de Deense Lea Glob en Mette Carla Albrechtsen, waarin een aantal jonge vrouwen openhartig vertelt over verlangens, fantasieën en ervaringen met seks. Of Plastic China, over een Chinese familie die op een enorme vuilnisbelt leeft, waar ze plastic afval uit Europa sorteren en recyclen. Guido Hendrikx’ Stranger in paradise is de Nederlandse documentaire in de selectie.
Aan de andere kant van het spectrum vinden we de Masters: gerenommeerde makers zoals Raymond Depardon, Nikolaus Geyrhalter, Errol Morris, Rithy Panh, Mahamat Saleh Haroun en Lucy Walker, van wie de nieuwste films al in première zijn gegaan op grote festivals als Cannes, Venetië en Berlijn.
SPEELDUUR: 7,5 UUR
Shifting perspectives, ofwel veranderende perspectieven, is een themaprogramma over de rol van beeldvorming in de manier waarop we kijken naar en nadenken over ras en identiteit. Het absolute hoogtepunt is de 7,5 uur durende, epische documentaire O.J.: Made in America van de Amerikaan Ezra Edelman, over de opkomst en ondergang van American footballspeler O.J. Simpson, tegen de achtergrond van de geschiedenis van rassenrelaties in Los Angeles. Als je ziet dat er decennia van geweld tegen arme zwarte bewoners aan voorafgingen, begrijp je veel beter hoe het mogelijk was dat een man die overduidelijk bloed aan zijn handen had kon worden vrijgesproken. Na afloop van de vertoning aan één stuk, op zaterdag 19 november in de Kleine Komedie, is er een uitgebreid nagesprek met Edelman.
BUITEN DE KADERS
Een van de beste selecties van het Idfa is al jaren Paradocs, dat laat zien wat er gebeurt buiten de kaders en tradities van documentaire filmmaken, op de grenzen tussen film en kunst, waarheid en fictie, en vorm en verhaal.
Ook deze editie valt er weer veel te genieten. Van de Belgische filmmaker en kunstenaar Johan Grimonprez bijvoorbeeld, wiens nieuwste Shadow world (een ontluisterend inkijkje in de wereld van de internationale wapenhandel) wordt vertoond naast zijn klassiekers Dial H-I-S-T-O-R-Y (1997) en Kobarweng or Where is your helicopter? (1992). En zeker ook van het volslagen krankjoreme All these sleepless nights (van de Pool Michal Marczak) en van The challenge (van de Italiaanse beeldend kunstenaar Yuri Ancarani) over het krankzinnige leven van een aantal exorbitant rijke oliesjeiks uit Qatar, die de gekste dingen doen om hun tijd door te komen.
INTERACTIEVE DOCUKUNST
Ter gelegenheid van het tienjarig jubileum van zijn nieuwe mediaprogramma presenteert Idfa DocLab de canon van de interactieve documentaire, met de honderd belangrijkste interactieve documentaire kunstwerken van de afgelopen tien jaar, waaronder het indringende interactieve VR-project Notes on blindness, gebaseerd op het audiodagboek van schrijver en theoloog John Hull, en The island of the colorblind van de Vlaamse fotograaf Sanne De Wilde, een interactieve installatie die uitnodigt tot een andere manier van waarnemen. Ook heel fijn is Follower van de Amerikaanse kunstenares Lauren McCarthy, die de kans geeft om te voelen hoe het is om een dag lang een fysiek aanwezige volger te hebben, naar analogie van de virtuele volgers op de sociale media. Je kunt je tijdens Idfa DocLab trouwens ook aanmelden als volger.
Het Idfa is van 16 t/m 27 november op zestien festivallocaties in Amsterdam. www.idfa.nl
