jpekker

Vertical Cinema: een monoliet in het Stedelijk

Vertical Cinema_Johan Lurf_Pyramid Flare

Film is horizontaal. Altijd zo geweest. Sinds de uitvinding van de cinematograaf door de gebroeders Lumière, aan het eind van de 19e eeuw, is er weliswaar gemorreld aan de verhoudingen van het filmformaat, maar wat er ook werd bedacht (van Polyvision, CinemaScope, VistaVision en Cinerama tot 3D en IMAX), het beeld bleef altijd breder dan hoog.

Voor Vertical Cinema lieten tien Nederlandse en Oostenrijkse experimentele filmmakers en beeldend kunstenaars het traditionele bioscoopscherm echter voor wat het is; zij maakten nieuwe werken voor een verticale cinemascope-projectie; van abstracte films, vormexperimenten en found footage tot chemische filmbewerkingen en zelfs live-laser-action. Deze week worden ze vier keer vertoond in het trappenhuis van het Stedelijk Museum.

De vertimmerde 35mm-projector komt voor de ingang van de erezaal te staan, onder het monumentale lichtwerk van Dan Flavin, dat voor één keer uit gaat. Het scherm wordt “als een soort monoliet” in het trappenhuis bevestigd. Het publiek kan op de trap en langs de balustrade plaatsnemen. “Het effect is heel bijzonder”, aldus initiatiefnemer Lucas van der Velden, directeur van het Amsterdamse festival Sonic Acts. “Mensen kijken alsof ze voor het eerst zien.”

Vertical Cinema_Joost Rekveld_#43

Van Velden zocht een groep makers bij elkaar die heel divers omgaan met materiaal en techniek: sommigen maakten alles in de computer, anderen werkten volledig analoog. “Wat de tien bindt is hun eigenzinnigheid. Dit project gaat uit van de nieuwsgierigheid van kunstenaars en filmmakers om verkenningen te doen op een terrein dat wordt gedicteerd door de industrie, die voorschrijft wat de standaard is. Eigenlijk is het vreemd dat dit niet vaker wordt gedaan; bij schilderijen ligt het formaat toch ook niet vast?!”

De vertoning van de verticale films past prima in de spagaat waarin het Stedelijk zich bevindt, meent curator public program Hendrik Folkerts. “Enerzijds brengen we grote historische exposities, zoals Malevich; anderzijds wil het Stedelijk ook de kunst van nu laten zien, en performance hoort daar zeker bij. Want dat is het: Vertical Cinema is niet alleen bewegend beeld, het is ook geluid. Het is eerder een live-performance dan een filmvertoning; het gaat om de ervaring.”

Sommige filmpjes zouden even goed horizontaal vertoond kunnen worden, een aantal maakt wél bijzonder goed gebruik van de verticaliteit. Manuel Knapp, bijvoorbeeld, een Oostenrijkse filmmaker die al jaren in Tokyo woont, maakte de “organische, geometrische thriller” V~, een minimalistische computeranimatie in zwart-wit. “Wat ik zo goed vind is dat Knapp met minimale middelen, hij gebruikt weinig meer dan puntjes en lijnen, een extreem gevoel van architectuur weet op te wekken. Ik heb ook veel ouder werk van hem gezien – dat is ook heel bijzonder –, maar eigenlijk is dit een veel betere maat voor zijn werk. Opeens ervaar je weer dat architectuur gaat over hoogte.”

Vertical Cinema_Manuel Knapp_V~

De Oostenrijker Johan Lurf maakte de verticale landschapsfilm Pyramid Flare, waarin hij traag om een piramidevormig gebouw in Praag cirkelt. Folkerts: “Driekwart van het beeld is meestentijds lucht, waardoor het gevoel verdwijnt dat je in een stad bent en je je realiseert dat de wereld uit meer bestaat dan een dun korstje gebouwen. Door dit filmpje merkte ik hoe horizontaal geconditioneerd ik ben; het was echt een eye-opener.”

En Joost Rekveld maakte #43, een tien minuten durend filmpje bestaande uit kleurrijke computersimulaties van biologische processen. “Natuurlijk zou dat ook op ander formaat kunnen”, aldus Van der Velden. “Maar de manier waarop hij een verticale kolom van organisch materiaal heeft gemaakt, is echt te gek. Het is een soort eye candy, maar het geeft tegelijkertijd ook te denken over het wezen van groei- en evolutieprocessen.”

Als je daar niets van mee krijgt, is het ook niet erg, aldus Van der Velden. “Je hoeft helemaal niet zo veel voorkennis te hebben om van dit soort werk te genieten. Je moet het gewoon ondergaan.” Hij kijkt vertwijfeld. “Het is toch vreemd: er komen hier een paar honderdduizend mensen om Malevich te bekijken, en dan vraagt niemand zich af waar het over gaat. Maar zodra het beeld in beweging komt, is het opeens vaag en ingewikkeld. Ik vind dat een enorm mysterie: dat abstracte schilderkunst een kaskraker is geworden en de experimentele film zich in een verdomhoekje bevindt.”

Vertical Cinema. Do 20 t/m zo 23/2 in het Stedelijk Museum. Voorafgaand aan de filmvertoningen is er om 20.00 uur in het auditorium dagelijks een lezing.