jpekker

Übermaler Arnulf Rainer in het Cobra Museum in Amstelveen

Rudi Fuchs in het Cobra Museum01 © 2015 Peter Tijhuis : Cobra Museum voor Moderne Kunst

“Omdat ik Rainer al zolang ken en we al zoveel samen gedaan hebben, vertrouwt hij mij. En heb ik toegang tot al zijn werk; ik kan alles van hem krijgen wat ik wil hebben en ik kan alles met hem doen. Dat vindt hij prima. Dat is een enorme luxe voor een tentoonstellingsmaker, dat je niet over ieder wissewasje hoeft te overleggen.”

Twee dagen voor de officiële opening struint kunsthistoricus, schrijver en voormalig museumdirecteur Rudi Fuchs met een meetlint over de eerste verdieping van het Cobra Museum voor Moderne Kunst in Amstelveen, waar de laatste hand wordt gelegd aan de tentoonstelling Übermaler van de Oostenrijkse schilder Arnulf Rainer.

Dat ‘über’ in de tentoonstellingstitel is geen hip voervoegsel, waarmee wordt aangeduid dat Rainer dé schilder aller schilders is. Het moet letterlijk worden genomen: Arnulf Rainer (Baden, 1929) maakte furore met enorme hoeveelheden schilderijen en tekeningen over werken van zichzelf en collega-kunstenaars heen.

En Fuchs maakt al meer dan dertig jaar exposities met die schilderijen. Voor het eerst in 1983, toen hij directeur was van het Van Abbemuseum in Eindhoven in 1983, daarna ook in Den Haag en in het Stedelijk Museum in Amsterdam. “Overal eigenlijk. Vorig jaar nog in het Arnulf Rainer Museum in zijn geboorteplaats Baden, waar ik Rainer combineerde met Damien Hirst.”

Rudi Fuchs (linksonder) in het Cobra Museum02 © 2015 Peter Tijhuis : Cobra Museum voor Moderne Kunst

Rainer studeerde één dag aan de kunstnijverheidsschool en hield het drie dagen vol op de kunstacademie van Wenen – hij had het van jongs af aan niet zo met het officiële kunstwereldje – andersom gold overigens hetzelfde. Zijn pogingen om aan het ongewone te ontsnappen, om iets te maken wat hij nog niet eerder gezien had, leidde tot een enorme waardering voor de tekeningen en schilderingen van psychiatrische patiënten en tot experimenten met drugs en alcohol, die zijn eigen artistieke mogelijkheden moesten verruimen.

Rainer schilderde met zijn vingers en handen (zijn penseel brak en hij had niets anders voor handen), met gesloten ogen, en hij probeerde in zijn atelier samen met een chimpansee schilderijen te maken. Dat mislukte. Althans, het beest bleek minder goed te communiceren dan hij hoopte, maar het experiment leverde wel de serie Nachmalungen op, waarin Rainer probeerde de tekeningen en schilderijen van de aap te kopiëren. Of beter: te ‘übertreffen’. “Ik ben geen verfijnd man, ik ben een wilde”, aldus Rainer.

Tegenwoordig heeft Rainer een atelier op Tenerife, waar hij nog altijd in lange sessies aan tientallen schilderijen tegelijk werkt. Op kleiner formaat, met een kwast op een stok, kleur voor kleur. “Toen de meester ouder werd, begon het driftige met de hand vegen en slaan hem te moeizaam te worden. In plaats van met abrupt geveeg, worden kleuren opgebracht met vaak lange en buigzaam golvende halen, waardoor de beeldformulering beschouwelijk, zelfs lyrisch wordt.”

Rainer aan het werk

De nadruk in de tentoonstelling in het Cobra Museum ligt op de afgelopen vijftien jaar, maar er is ook ouder werk te zien. Op de buitenste muren van de enorme zaal hangen alle hectische, explosieve en overdadig kleurrijke werken in één lang lint, dicht op elkaar, ritmisch. Namen en jaartallen ontbreken – dat zou ook niet zoveel zin hebben, want de meeste zijn zonder titel en ongedateerd. “Zo’n presentatie is ongekend”, weet Fuchs. “Meestal wordt geprobeerd zijn werk te groeperen: Dodenmaskers bij elkaar, kruizen bij elkaar… Maar dat wordt saai. En het gaat voorbij aan de essentie van zijn werk. Hier wordt de bezoeker meegenomen in de ontwikkeling van het handschrift van Rainer.”

De ontwikkeling van Rainer kan dit weekeinde ook op andere plekken in Amsterdam worden bekeken. De schilder en Fuchs gaan zaterdagmiddag in het Goethe-Institut in gesprek met Corinna Thierolf, hoofdconservator naoorlogse kunst van de Pinakothek der Moderne in München. Eye vertoont zaterdagavond in aanwezigheid van Rainer, Fuchs en voormalig Stedelijk-conservator en mede-samensteller van Übermaler Maarten Bertheux twee korte documentaires van de Oostenrijker Herbert Brödl: Maler Rainer. Ein Altersporträt (2014) en Arnulf Rainer Sternsucher – Star Seeker (1994), waarin Fuchs te zien is tijdens aan atelierbezoek aan Rainer. En in Galerie Onrust opent een expositie met ‘kleine olieverfschilderijtjes’, eveneens samengesteld door Fuchs. “Die zijn zelden tentoongesteld, want de meeste musea willen die kruizen. Het lijken net stillevens, niet van dingen maar van verfbewegingen, gewicht van kleur, ornamenten van handschrift. Ze hebben iets fragmentarisch en zijn tegelijkertijd heel intiem.”

Fuchs denkt niet dat dit zijn laatste Rainer-exposities zijn. “Ik kom telkens weer bij Rainer uit, omdat het een heel rijk oeuvre is. Zo rijk als Rembrandt. Zo rijk als Mondriaan. In die orde van grootte, denk ik. Hij behoort tot de essentiële kunstenaars. Uit de 16e-eeuw zijn dat Raphael, Breughel, Dürer… Mijn lijstje hedendaagse kunstenaars bestaat uit Dibbets, Kounellis, Judd, Baselitz, Nauman… En Rainer. Op de een of andere manier kom ik daar op uit. Altijd weer.”

Arnulf Rainer. Übermaler. T/m 27/9 in het Cobra Museum in Amstelveen. Arnulf Rainer: Idyllen. T/m 13/6 bij Galerie Onrust, Planciusstraat 7. Kunstenaarsgesprek met Rudi Fuchs, Arnulf Rainer en Corinna Thierolf. 2/5, 15.00 uur in het Goethe-Institut, Herengracht 470 (voertaal Duits). Maler Rainer. Ein Altersporträt van Herbert Brödl. 2/5, 19.15 uur in EYE.