Renzo Martens and the Institute for Human Activitites: gentrificatie als bijproduct van kritische kunst
De uitgebuite Afrikanen moeten hun armoede zelf gaan exploiteren, stelde de Nederlandse kunstenaar Renzo Martens in zijn prikkelende Episode 3: Enjoy Poverty (2008). Met een grote strooien hoed op zijn hoofd en dezelfde verwilderde blik in zijn ogen als Klaus Kinski in Fitzcarraldo trekt Martens (blank, jong, megalomaan) door de door oorlog en hitte geteisterde binnenlanden van Congo. Daar instrueert hij door hem geronselde fotografen, die normaliter 1 dollar per maand verdienen met het maken van kiekjes op bruiloften en partijen, op welke manier ze het beste uitgemergelde, op sterven na dode landgenoten kunnen fotograferen. Het levert hun 1.000 dollar per maand op, rekent hij voor. “Met aftrek van kosten. Dus het zou wel heel dom zijn géén foto’s te maken van de armoede.”
Enjoy Poverty werd vertoond in kunstinstituten en op filmfestivals over de hele wereld, maar, zo stelde Martens misnoegd vast, ondanks het brede bereik en de kritische potentie van de film, droeg zijn even confronterende als weerzinwekkende registratie van het emancipatieproject weinig bij aan verandering. Reden voor Martens om in 2012 het Institute for Human Activities (IHA) op te richten.
Dit instituut moet voorzien in de lacune die Martens meent te zien bij veel meer recente geëngageerde kunstuitingen waarin bijvoorbeeld arbeidsomstandigheden, migratie en sociale onrechtvaardigheid worden onderzocht. Die projecten hebben vooral een symbolische functie, als ze de economie al stimuleren, is het in de steden waar de interventies worden verkocht, getoond en besproken.
Het IHA wil het anders doen en stichtte een kunstcentrum op een voormalige Unilever Plantage in het Congolese oerwoud. Om ervoor te zorgen dat de condities ter plekke werkelijk verbeteren, bedacht Martens – in de beste Sovjet-traditie – een vijfjarig gentrificatie-programma. “Door gentrificatie als bijproduct van kritische kunst te omarmen, wil het IHA dit tot een effectief en progressief middel maken om de kloof tussen perceptie en interventie te overbruggen.”
De arbeiders, die niet meer dan een dollar per dag verdienden en geen toegang tot schoon water, elektriciteit of sanitaire voorzieningen hadden, verenigden zich in de Cercle d’Art des Travailleurs de Plantations Congolaises, en zijn beelden gaan maken van rivierklei. Beelden die hun levens reflecteren, en hun omgang met het mysterie van geld, dat sommige mensen uit het niets lijken te kunnen scheppen, maar waar zij zelf niet genoeg van hebben om hun kinderen te voeden.
De beelden werden ter plekke gescand met een 3D-scanner, in Europa werden vervolgens mallen gemaakt, waarmee chocolade sculpturen werden gegoten van dezelfde cacaosoort die plantagearbeiders de afgelopen eeuw voor een habbekrats produceerden voor de wereldmarkt.
Bij Fons Welters zijn nu vijf grote chocoladebeelden te zien; in sommige is meer dan 30 kilo cacao verwerkt. Op afstand lijken ze zwaar en verroest, van dichtbij zie je hoe verfijnd en kwetsbaar ze zijn. Ook zien er drie miniatuurkoppen van ongeveer 200 gram te koop.
Die kosten 39,95. Daarvan gaat ongeveer 30 euro naar Congo. De helft naar het instituut en de helft naar de kunstenaar. Door de toevoeging van emoties aan de chocolade gaan de inkomsten per gram chocolade met duizenden procenten omhoog.
“Ik doe dit niet om een moreel hoogwaardig mens te zijn”, vertelde Martens tijdens een presentatie van het IHA. “Ik vind dat kunst duidelijk moet zijn over waarom het bestaat. Het is onzin om te doen of kunst over Congo gaat als het eigenlijk vooral effect heeft in Amsterdam. Als je daar niet eerlijk over bent, is de kunst gewoon niet zo goed.”
De chocolade beelden zijn overigens niet bedoeld voor consumptie, maar het kan geen kwaad als je ze wel eet.
Renzo Martens and the Institute for Human Activitities. T/m 6/6 in Galerie Fons Welters , Bloemstraat 140. Foto’s Ernst van Deursen
