Psychopaat of slachtoffer?
‘Ik ben Johan van der Sterre. Ik heb iemand vermoord. Ik heb begrepen dat ik dat niet had moeten doen, en ik heb er spijt van.’ De begeleidster reageert verbijsterd op de introductie van Johan, een tbs’er die meedoet aan een therapeutisch kringgesprek: ‘Iemand!?’ ‘Mijn vader’, zegt Johan kortaf. De begeleidster is nog niet tevreden; Johan moet vertellen hoe. ‘Met een hamer.’ Plichtmatig doet hij de bloedige details uit de doeken. Een tbs’er met geniepige spleetoogjes kan er wel om lachen. De rechter niet: Johan wordt overgeplaatst naar een long stay-afdeling.
De psychologische thriller TBS is een Telefilm, een in eerste instantie voor televisie gemaakte speelfilm die inspeelt op een actueel maatschappelijk thema. Regisseur is Pieter Kuijpers, die zijn onderwerpen bij voorkeur uit het echte leven haalt. Kuijpers debuteerde in 2002 met Van God los, geïnspireerd op de Bende van Venlo. Vervolgens maakte hij De ordening (over de zwarte weduwe Florentine Rost van Tonningen), Off Screen (gebaseerd op een gijzeling in de Amsterdamse Rembrandt Toren) en Dennis P., een tragikomedie over een diamantroof bij Gassan Diamonds in 2001. TBS (een afkorting voor terbeschikkingstelling) is geen waargebeurd verhaal, zo wordt met nadruk gemeld in de credits; Kuijpers en co-scenarist Paul Jan Nelissen hebben zich wel laten inspireren door recente incidenten met tbs’ers.
Johan ontsnapt, gijzelt een pubermeisje dat op het verkeerde moment op de verkeerde plaats staat, en gaat met haar op zoek naar zijn moeder. Johan houdt namelijk vol dat hij minder op zijn kerfstok heeft dan waarvoor hij is veroordeeld, en zijn moeder zou dat kunnen bewijzen.
De hoofdrol in de aardige poldervariatie op Bonnie and Clyde laat Kuijpers spelen door Theo Maassen, die eerder al rolletjes had in Minoes, Nachtrit en Zwartboek. Hij doet dat overtuigend: zijn lange, slungelige lijf, kale hoofd en trouwe lobbesogen maken Maassen tegelijkertijd aandoenlijk én dreigend. Daardoor blijft het lange tijd onduidelijk of Johan een extreem gewelddadige psychopaat is, dan wel een hypersensitieve gedragsgestoorde die het slachtoffer werd van de omstandigheden. De jonge Lisa Smit (die eerder een hoofdrol speelde in Kuijpers jeugdfilm De griezelbus) is minstens zo goed op dreef als het pubermeisje Tessa – een nimfje met een beugeltje.
Ook de grauwe fotografie van Kuijpers vaste cameraman Bert Pot is fraai, en de mistroostige Belgische Ardennen zijn een goed gekozen, naargeestige locatie. En toch wil TBS maar niet echt verontrustend worden. Vooral de muziek van Paleis van Boem waarmee de film is dichtgesmeerd, is een sta in de weg, maar ook de achtervolgingsscènes zijn niet al te overtuigend. De scène waarin de vluchtauto met de gewapende tbs’er wordt bestormd door een horde persmuskieten is zelfs ridicuul te noemen, ook al zou die zijn bedoeld als kritiek op de hijgerige media.
TBS wordt vrijdag 12 juli om 22:23 uitgezonden op Ned 3, in het kader van de Nederlandse Filmzomer.
