Paul Verhoeven over Elle: “Niemand windt zich op over wat er met Michèle gebeurt. Ik weet niet of dat wat over mij zegt of over de tijd waarin we leven”
In Elle, de eerste Franstalige film van Paul Verhoeven, speelt Isabelle Huppert de snoeiharde zakenvrouw Michèle, die, als ze op een middag haar kat binnenlaat, in haar Parijse appartement wordt aangevallen en verkracht door een gemaskerde man. De sterke, egocentrische, onbeschaamde Michèle gaat niet naar de politie, maar begint zelf een speurtocht naar de dader. “Zij is een sterke vrouw, zoals het in veel van mijn films om sterke vrouwen draait. Waarom dat zo is? Misschien omdat ik een sterke, zelfstandige vrouw heb en twee dito dochters. Ik ben omgeven door vrouwen die net zo sterk en zelfstandig zijn als Michèle. Ze zijn gelukkig wel wat aardiger,” spraakwatervalt Verhoeven (77) in de Hildo Krop Suite van hotel The Grand. Met pretoogjes: “Helemaal begrijpen kun je die dingen niet. Je kunt het er nog zolang over hebben, maar het blijft een beetje een mysterie, niet waar?”
In Cannes, waar Elle twee weken geleden in wereldpremière ging, leek u verbaasd, misschien zelfs wel een beetje teleurgesteld door het uitblijven van controverse rond uw ‘politiek incorrecte film’.
“Dat viel wel mee. Anderhalve maand geleden heb ik in Parijs al een week interviews gegeven aan de Franse pers. Toen was me al duidelijk dat niemand zich opwindt over wat er allemaal met Michèle gebeurt. Ik weet niet of dat wat over mij zegt of over de tijd waarin we leven.”
“Ik denk dat het ook met Isabelle Huppert te maken heeft; door de manier waarop ze het speelt, respecteer je het, accepteer je het. Ook als je niet alles wat ze doet begrijpt en niet altijd met haar sympathiseert. Ze is zo authentiek, zo echt; je gelooft het gewoon.”
Uw film wordt omschreven als een ‘rape comedy’. Vindt u dat erg, dat u niet wordt beoordeeld op wat u heeft willen maken?
“Dat zijn alleen de Amerikanen, hè. En de film is moeilijk te categoriseren, omdat ik met verschillende genres speel. Er zit een verkrachting in en er zit humor in, maar die twee zijn niet met elkaar verbonden; de verkrachting en het meeste geweld hebben weinig te maken met de scènes waar je om kunt lachen. Ik zou zeggen dat zestig, zeventig procent van de film helemaal niks met de verkrachting te maken heeft, het grootste deel van haar relaties is er helemaal niet van op de hoogte. Maar misschien is de lichtvoetigheid wel een hulpmiddel om door de zwartheid heen te komen. Dat heb ik van tevoren niet zo bedacht; ik herinner me in elk geval niet dat we het daar zo over hebben gehad. Het stond wel zo in het script, maar de meeste komische dingen ontstonden op de set, samen met de auteurs.”
Dat klinkt alsof er veel ruimte was voor improvisatie.
“Klopt. Vroeger werkte ik ook al heel intuïtief. Turks fruit heb ik heel intuïtief gedraaid, Spetters ook. Maar bij de sciencefictionfilms die ik heb gemaakt, was er geen ruimte voor. In Hollywood wordt alles van tevoren beschreven. Van alles is een tekening gemaakt met de prijs erbij: als je deze camerabeweging maakt, komt er zoveel bij…”
Het lijkt alsof in Elle al het goede uit uw Nederlandse tijd en uw periode in Hollywood samenkomt. De ambiguïteit, die al uw hele carrière uw handelsmerk is, lijkt gemaakt voor de Franse taal en atmosfeer. Hoe ziet u dat zelf?
“In Amerika heb ik geleerd om wat meer plot te gebruiken, zodat de kijker nieuwsgierig blijft. Voor Robocop heb ik me door Mondriaan laten inspireren. Rood vlak, blauw vlak, zwarte lijn ertussen; dat heb ik gezien in het Gemeentemuseum toen ik veertien was. En hoewel ik niet eens zo’n grote fan ben van zijn abstrahisme, is het wel blijven hangen.”
“Ik ontkom blijkbaar niet aan mezelf. Voor Elle heb ik me ook laten inspireren door Stravinsky’s Octet, een stuk dat ie heeft geschreven in de jaren dertig. Met name in het tweede deel tuimelen de blazers over elkaar heen; de melodie wordt continu herhaald met verschillende instrumenten – samen, dan weer niet samen. Ik had het gevoel dat ik dat goed kon gebruiken bij het verbeelden van al die verschillende relaties van Michèlle.”
Michèle is directeur van een bedrijf dat zeer gewelddadige computerspellen ontwikkelt; dat was een idee van uw dochter. Hoe ging dat in zijn werk?
“In de roman staat Michèle aan het hoofd van een schrijverscollectief dat teksten produceert voor film en televisie. Maar dat vond ik saai, om in een film over andere films te praten. Ik heb het tijdens het eten aan de familie voorgelegd. Heleen, die schilder is, kwam toen met het idee om haar de leiding te geven over een bedrijf dat videogames produceert. Daarop bleek dat scenarioschrijver David Birke alles van games af weet. Ik niet, ik weet er helemaal niks vanaf, maar het lijkt nu alsof Michèle nergens anders had kunnen werken. Toeval. Intuïtie…”
“Ik had weinig anders om op terug te vallen, omdat ik in Parijs in een situatie was terechtgekomen waar ik niets of niemand kende. Alleen Isabelle Huppert kende ik vaag, maar van al die andere mensen wist ik helemaal niks. Dan moet je de hele tijd op je gevoel afgaan. Eigenlijk dacht ik voortdurend: wat kan mij het schelen. Als het niet goed gaat, merk ik het wel.”
Hoe beviel het werken met Isabelle Huppert? Zij heeft de reputatie van een vedette, met alle grillen en grollen van dien.
“Ze kan heel veeleisend zijn, met kleding bijvoorbeeld. Ze heeft heel precies in haar hoofd wat het moet zijn en dan moest het ook zo. Dat vinden mensen weleens lastig, maar ik heb geen problemen met haar gehad. Ze is een enorme perfectionist, ze gaat volledig op in haar personage. Het was interessant om haar te zien toen de film klaar was; toen ik na het allerlaatste shot ‘cut’ zei, ging ze helemaal uit haar dak. Ze was aan het springen en aan het dansen, lachte en lag op de grond – er viel echt iets van haar af. Je kunt overigens ook met haar lachen, hoor, en als ze ergens naartoe gaat, kan het haar helemaal niks schelen hoe ze eruitziet. Dan heeft ze nauwelijks make-up op, maar tijdens de opnamen was het anders. Dan moet het allemaal heel precies zoals zij denkt dat die vrouw is. Dat loont. Zonder haar was de film nooit geworden zoals ie is geworden.”
Michèle kijkt in haar appartement even naar een schaatswedstrijd.
“Ja, dat heb ik bedacht. Maar niet omdat het zo Hollands is, ik wilde iets met beweging. Toen heb ik gevraagd om beelden van schaatsen. Zonder erover na te denken dat dat Hollands was, maar dat is het wel natuurlijk. Fransen hebben niet zoveel met schaatsen…”
