Niet goed voor de losse verkoop, wel fraai en tegendraads
Op de omslagen van de meeste omroepgidsen lacht week in week uit een film-, televisie- of popster of andere Bekende Nederlander de televisiekijker tegemoet. “Ik ben zachter en opener geworden” zegt Anita Witzier op de cover van de Tros Kompas, Lady Gaga onthult aan de lezers van het Veronica Magazine dat ze enorm is gepest op school, Lieke van Lexmond beweert op de Avrobode dat ze weet wat ze wil (“maar het is soms wel een battle”), Mart Smeets wordt maar weer eens van stal gehaald om een sportspecial in de Varagids aan te kondigen, en Scarlett Johansson vertelt op de Mikrogids dat ze zich voortdurend druk maakt om haar uiterlijk.
Maar er is een uitzondering: de VPRO Gids, het programmablad van het buitenbeentje onder de omroepen die zondag zijn 85e verjaardag viert. ‘85 jaar VPRO’, staat er dan ook op het door Moker Ontwerp ontworpen omslag, in een zwierig, lint-achtig lettertje. Vanwege het heuglijke feit kan de gids binnenstebuiten worden gekeerd, waardoor het omslag van de allereerste gids, d.d. 26 september 1926, zichtbaar wordt.
Vrije Geluiden heette het blad destijds, met als ondertitel ‘orgaan van den Vrijzinnig Protestantschen Radio Omroep’. Titel en ondertitel werden door Lex Barten gezet in sierlijke ‘skeletletters’ die zijn verwerkt in een aantal concentrische cirkels, radiogolven voorstellend. Het is een even fraai als gedurfd ontwerp, in de contrasterende kleuren oranje en paars, dat van de voorkant doorloopt op de achterkant van het omslag.
Opvallend: in de rechter onderhoek van het omslag staat een advertentie voor radio-onderdelen, van de N.V. Handelsvereeniging v/h L. Terwal, op de Ceintuurbaan in Amsterdam. Waarmee maar direct duidelijk is gemaakt dat (grafische) kwaliteit én commercie wel degelijk hand in hand kunnen gaan.
In de jaren die volgden veranderde de gids meerdere keren van naam, formaat en vorm. Sinds kort heeft zelfs het VPRO-logo geen vaste verschijningsvorm meer: het Amsterdamse ontwerpbureau Thonik creëerde met het nieuwe logo het uitgangspunt van een eindeloos te variëren, maar voortaan altijd herkenbare stijl in de vormgeving van alle programma’s en uitingen van de VPRO.
Het nieuwe logo past in een lange traditie van grensverleggende vormgeving, zo wordt duidelijk uit VPRO Gids Covers – Een kleine geschiedenis van de VPRO vormgeving aan de hand van enige honderden gidsomslagen van 1926 tot nu. Het fraaie jubileumboek is vormgegeven door Piet Schreuders (die verantwoordelijk is voor een aantal van de allermooiste omslagen). Beate Wegloop stelde ruim 4000 gidscovers een bloemlezing samen met de mooiste, bekroonde en meeste spraakmakende ontwerpen.
Ze zijn gemaakt door vermaarde ontwerpers, illustratoren, striptekenaars en cartoonisten, schilders, fotografen en andere kunstenaars – van Otto Treumann, Hann de Vries en Jaap Drupsteen, Karel Appel, Ruud van Empel, Sander Plug en Ron van Roon tot Peter Pontiac, Daniel Clowes en Stefan Verwey. Zij kregen de vrije hand – zo’n vrije hand dat de gids soms nauwelijks meer als VPRO Gids te herkennen is.
Er is een gids die op bladmuziek lijkt, en een variatie op het Duitse tabloid Bild. Typex zette de naam op zijn Gouden Boekje-achtige omslag bij een zomerserie over Tsjernobyl en ramptoerisme in onherkenbare cyrillische tekens. Er is een bewuste misdruk, als (al te schrander) commentaar op de millenniumbug, en een cover die is opgemaakt als een Ikea-gebruiksaanwijzing (voor de Medy, vernoemd naar de eertijdse staatssecretaris van Cultuur en Media Medy van der Laan die het omroepbestel op de schop wilde gooien).
Of het goed was voor de losse verkoop, valt te betwijfelen. Fraai en tegendraads is het in ieder geval wel.
VPRO Gids Covers is verkrijgbaar via de site van de VPRO Winkel. Prijs 24,95 (excl. verzendkosten).
In het Graphic Design Museum in Breda opent 11 juni de tentoonstelling Omslag! 85 jaar VPRO gids, met de meest opvallende en spraakmakende covers.
