Nederlandse film breekt opnieuw records. Maar er komen zware tijden aan
De Nederlandse filmwereld is in transitie. Ook het afgelopen jaar was de Nederlandse film weer sterk vertegenwoordigd in de bioscoop en werden er successen geboekt op internationale festivals. Maar er zijn zware tijden op komst. Door de bezuinigingen op kunst en film zal het aantal Nederlandse films dat vanaf 2013 wordt gemaakt aanzienlijk dalen, waardoor het marktaandeel onder druk komt te staan.
Dat marktaandeel werd de laatste jaren almaar groter, en steeg in 2011 zelfs naar een recordhoogte van 22 procent. Met 1,9 miljoen bezoekers was Will Koopmans Gooische Vrouwen de best bezochte film van het jaar, vóór films als Harry Potter and the Deathly Hallows: Part 2 en Pirates Of The Caribbean: On Stranger Tides. Aan het eind van 2011 stonden er maar liefst acht Nederlandse films in de top 20 van best bezochte films: De Heineken ontvoering, All Stars 2 Old Stars, Bennie Stout, Razend, Sinterklaas en het raadsel van 5 december, Body Language, Patatje Oorlog en De Bende van Oss.
Toen moesten Reinout Oerlemans’ Nova Zembla 3D en New Kids Nitro van Steffen Haars en Flip van der Kuil (geproduceerd door Oerlemans’ Eyeworks) nog in de bioscoop verschijnen. New Kids Nitro was met een kleine 500.000 bezoekers ruimschoots goed voor een Platina Film. Nova Zembla 3D was binnen vier dagen goed voor een Gouden Film, en reikte uiteindelijk tot een kleine 900.000 bezoekers.
Opnieuw werd een groot aantal Nederlandse films geselecteerd voor prestigieuze internationale festivals. Post Tenebras Lux van de Mexicaanse meesterfilmer Carlos Reygadas en Im Nebel van de Oekraïner Sergei Loznitsa, beide tot stand gekomen met een bijdrage van het Filmfonds, waren uitverkoren voor de Gouden Palm-competitie van het festival van Cannes. In Cannes draaiden ook de korte film Waiting for P.O. Box van de Syrische, in Amsterdam wonende en werkende Bassam Sammy Chekhes en Villegas van de Argentijn Gonzalo Tobal, die werd gecoproduceerd door Trent.
Regisseur en scenarioschrijver Marco van Geffen, die tijdens het festival op uitnodiging van het prestigieuze Cinéfondation Atelier werkte aan In jouw naam, het tweede deel van zijn VINEX-trilogie, werd bekroond met de ARTE-prijs voor het beste Atelier-project (ter waarde van 6.000 euro). Van Geffen hoopt dat het ‘kwaliteitsstempel’ en al het enthousiasme dat zijn project in Cannes ontmoette eraan bijdragen dat In jouw naam het volgend jaar tot de Gouden Palm-competitie schopt – en Nederland voor het eerst sinds 1975, toen Jos Stelling Mariken van Nieumeghen de Gouden Palm-competitie haalde, op ’s werelds belangrijkste podium voor de film aanwezig zal zijn.
Ook op het festival van Venetië was Nederland vertegenwoordigd met een internationale coproductie. La cinquième saison van Peter Brosens en Jessica Woodworth, gecoproduceerd door Molenwiek Film, werd goed genoeg bevonden voor de Gouden Leeuw-competitie.
Op het Berlijnse filmfestival was het Nederlandse aandeel traditioneel het grootst, vooral de jeugdfilm was goed vertegenwoordigd. Kauwboy, het speelfilmdebuut van Boudewijn Koole, werd geselecteerd voor de competitie Generation Kplus. De verrassende selectie bleek het begin van een ware zegetocht: in Berlijn won de jeugdfilm over een tienjarige jongen die een kauw mee naar huis brengt de prijs voor de beste debuutfilm van het Gesellschaft zur Wahrung der Film-und Fernsehrechte en de Grote Prijs van het Deutsches Kinderhilfswerk. Vervolgens won de film ook prijzen op festivals in Frankrijk, Noorwegen en Argentinië, en de Young Audience Award van de European Film Academy.
Ook Hemel, het speelfilmdebuut van Sacha Polak, viel in de prijzen. De film, die werd vertoond in het onderdeel Forum, kreeg de prijs van de internationale filmcritici. Het was toch al een bijzondere Berlinale voor Polak; haar korte film Broer was geselecteerd voor het onderdeel Generation 14Plus.
Nicole van Kilsdonks jeugdfilm Patatje Oorlog en de korte film Papa’s Tango van Michiel van Jaarsveld draaiden in het Berlinale-onderdeel Generation Kplus. De documentaire Anton Corbijn Inside Out van Klaartje Quirijns was opgenomen in de Berlin Special-sectie. Anton Corbijn zelf zat in de jury die de Gouden en Zilveren Beren uitreikte.
De korte film Suiker van Jeroen Annokee won de Gouden Méliès 2011 voor beste Europese fantastische korte film. Op het International Film Festival Rotterdam werd Springtime van beeldend kunstenaar Jeroen Eisinga, eerder alleen te zien in een museale context, bekroond met een Tiger Award voor korte film.
Mark de Cloe’s De sterkste man van Nederland werd bekroond met de Prix Europa in de categorie Beste Televisie Fictie 2011 en ook verschillende documentaires vielen in de prijzen. Zo won Stand van de sterren, het afsluitende deel van Leonard Retel Helmrichs documentairedrieluik over Indonesië, de IDA-Humanitas Award van de International Documentary Association, een in Amerika gevestigde koepelorganisatie die documentaires internationaal onder de aandacht brengt. Ook werd de documentaire genomineerd door de Writers Guild of America én voor de European Film Academy Documentary 2011 – Prix Arte. In eigen land was Stand van de sterren met meer dan 10.000 bezoekers goed voor een Kristallen Film.
De documentaire Ouwehoeren van Rob Schröder en Gabrielle Provaas was zelfs goed voor ‘dubbel kristal’, en kon daarnaast op veel internationale belangstelling rekenen. De documentaire over twee blijmoedige Amsterdamse prostituees op leeftijd werd niet alleen aangekocht door omroepen uit meerdere landen, maar tevens voor distributie in de bioscoop in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten.
Ook bijzonder: na tien jaar werd Vincent Bals Annie M.G. Schmidt-verfilming Minoes uit 2001 (bescheiden) in de Verenigde Staten uitgebracht. New Kids Nitro haalde de Vlaamse en Duitse bioscopen. In een door de New Kids zelf nagesynchroniseerde versie. Corrie Konings nam ook de Duitse versie van de titelsong voor haar rekening: ‘Hoeren neuken nooit meer werken’ werd ‘Huren Bumsen Nie Mehr Schuften’.
De Nederlandse filmwereld had nog meer te vieren. Begin april werd EYE geopend door Koningin Beatrix. ‘Het nieuwe filmmuseum’ aan de IJ-oevers, een alom bejubeld ontwerp van het Oostenrijkse architectenbureau Delugan Meissl, biedt onderdak aan onder meer vier filmzalen, een tentoonstellingszaal van 1.200 m², een museumwinkel en een café-restaurant met terras. Nog geen drie maanden na de opening kon de honderdduizendste betalende bezoeker al worden verwelkomd door directeur Sandra den Hamer.
Ook het Filmfonds kreeg een nieuw onderdak. ’s Lands belangrijkste filmfinancier verhuisde van de Jan Luykenstraat naar een voormalig klooster van de Zusters van de Vrede aan het Cornelis Troostplein in de Amsterdamse wijk De Pijp.
De verhuizing markeert het einde van een lange filmgeschiedenis aan de Jan Luykenstraat 2. De Nederlandse Bioscoopbond (van 1918) en zijn opvolgers zetelden hier en lobbyden namens de ondernemers bij de politiek en ministeries om film en bioscoop in een gunstiger daglicht te stellen.
De ondersteuning van lange speelfilms begon er in 1956 met de oprichting van het Productiefonds voor de Nederlandse Film; de speelfilmproductie steeg in korte tijd van één film per jaar vóór 1956 naar gemiddeld drie films per jaar in de jaren zestig.
In 1983 kreeg het Productiefonds gezelschap van een tweede fonds, voor de artistieke film: het Fonds voor de Nederlandse Film. In 1993 fuseerden beide fondsen tot het huidige Nederlands Filmfonds. Ondersteuning van eigenzinnige artistieke films en bioscoopfilms voor een groot publiek gaan sindsdien hand in hand.
Maar ook het Filmfonds krijgt de komende jaren te maken met forse bezuinigingen. Tegelijkertijd krijgt het er talrijke nieuwe taken bij. Desalniettemin wil het fonds proberen het productievolume zo goed mogelijk te stimuleren, de kwaliteit te verhogen en de opgebouwde relatie met het (inter)nationale publiek te bestendigen. ‘ ‘Urgentie, kwaliteit en originaliteit van films moeten zowel het grote publiek als de fijnproever in binnen- en buitenland verrassen, inspireren en overtuigen.’
Waar het Filmfonds zichzelf opnieuw probeert uit te vinden, werden ook nieuwe initiatieven gelanceerd om de financiering van Nederlandse speelfilms een stimulans te geven. Een daarvan is het Nieuw Nederlands Film Platform, dat crowdfunding combineert met private financiering (uit fiscale overwegingen) en het in de filmwereld tot dan toe onbekende lidmaatschapselement: door een bescheiden maandelijkse inleg via automatische incasso wordt elke participant mede-eigenaar van de door het NNFP te realiseren en te distribueren films.
Ondertussen werden er sinds de oprichting in 2011 al zeventien films gefinancierd via CineCrowd, het onlineplatform waarmee filmmakers en -liefhebbers samen films produceren. Het platform wordt zowel gebruikt door jonge, aanstormende filmmakers als door gerenommeerde namen, zoals Eddy Terstall (Deal) en Heddy Honigmann (En op ’n goede dag).
2 november 2011 overleed acteur Rijk de Gooyer aan alvleesklierkanker. Hij is 85 jaar geworden. De Gooyer vormde in de jaren vijftig een komisch duo met Johnny Kraaijkamp en speelde in films als Soldaat van Oranje en De avonden, in series als In voor- en tegenspoed en populaire reclamespotjes. Hij won drie keer een Gouden Kalf, in 1982 voor zijn gehele oeuvre, in 1995 voor Hoogste tijd en in 1999 voor Madelief, krassen in het tafelblad.
10 juni is Jos van der Linden overleden, plotseling, op 64-jarige leeftijd. Van der Linden was jarenlang actief als (uitvoerend) producent van Nederlandse speelfilms en tv-producties, van Rooie Sien (1995) en De aanslag (1986) tot Zwartboek (2006) en Alle tijd (2011). In 1986 werd hij op de Nederlandse Filmdagen bekroond met het Gouden Kalf voor de Vakprijs Productie; voor Ine Schenkkans Vroeger is dood, de eerste speelfilm die hij als zelfstandig producent maakte, werd hij een jaar later opnieuw met een Gouden Kalf onderscheiden. In 2006 won hij met Zwartboek zijn derde Kalf, samen met San Fu Maltha, Frans van Gestel en Jeroen Beker.
2 juli overleed production designer Ben van Os. Van Os, die in zijn lange carrière vaak samenwerkte met artdirector Jan Roelfs, deed het productie design voor meer dan zestig films, waaronder Naughty Boys (1984) en The Cook, The Thief, His Wife and Her Lover (1989). Hij werd tweemaal genomineerd voor een Oscar in de categorie Best Art Direction, voor Orlando (1992) en Girl with the Pearl Earring (2003). Samen met Roelfs werd Van Os in 1991 bekroond het Gouden Kalf voor de Vakprijs Art Direction.
Drie dagen later stierf film- en tv-maker Ruud van Hemert, 73 jaar oud, aan keelkanker. Van Hemert regisseerde geruchtmakende VPRO-programma’s zoals De Fred Hachéshow en succesvolle speelfilms als Schatjes! (1984) en Mama is boos! (1986).
In zijn tweede vaderland Duitsland kwam een einde aan het leven van acteur en operettezanger Johannes Heesters, op 108-jarige leeftijd. Ook de experimentele filmmaker annex videokunstenaar Bart Vegter en tv-producente en filmmaakster Olga Madsen (‘de Moeder van de Nederlandse soap’) overleden het afgelopen jaar, net als acteur Piet Römer, die vooral bekendheid geniet door zijn jarenlange vertolking van rechercheur De Cock in de politieserie Baantjer.
IDTV nam het afgelopen jaar afscheid van zijn speelfilmtak. Het bedrijf is zich weer gaan toeleggen op de productie van televisieprogramma’s, documentaires, evenementen en dramaseries. De filmproducenten Frans van Gestel en Arnold Heslenfeld, die beiden directeur waren van IDTV Film, gingen zelfstandig verder onder de naam Topkapi Films.
Willem Holleeder probeerde via de rechter te voorkomen dat een van de laatste IDTV Film-producties, De Heineken ontvoering van Maarten Treurniet, in de bioscoop zou verschijnen. Holleeder, een van de ontvoerders van Heineken, meende dat hij ten onrechte wordt neergezet als meedogenloze boef, sadist en een psychopaat. Hij vond geen gehoor bij de rechter.
Ook regisseur George Sluizer moest de nodige juridische én praktische hobbels nemen alvorens hij – met steun van het Filmfonds en CineCrowd – Dark Blood kon voltooien, zijn speelfilm waarvan de opnamen in 1993 werden stopgezet toen hoofdrolspeler River Phoenix overleed aan een overdosis.
Na veel geharrewar – de verstripte regisseurs en producenten waren niet gekend – verscheen het koffietafelboek Filmfanfare, met 51 verstrippingen van klassiekers uit de Nederlandse filmgeschiedenis – van Een Carmen van het Noorden uit 1919 tot New Kids Turbo! uit 2010. ‘Voor een werkloosheidsproject niet onaardig’, twitterde Dick Maas, een van de aanvankelijke dwarsliggers.
Een andere querulant, Peter Paul Muller, gaf het Gouden Kalf weg dat hij in 2011 won voor zijn rol als Martin Morero in Gooische Vrouwen. Niet aan een kinderboerderij, zoals regisseur Will Koopman bekendmaakte toen ze het Kalf namens Muller in ontvangst nam tijdens de slotceremonie, maar aan het Emma Kinderziekenhuis, waar het een plek kreeg in de bioscoopzaal.
