Naomi Kawase over Still the Water: “Sommige dingen liggen nu eenmaal buiten onze macht”
“Ik weet niet of alle metaforen in mijn film voor Westerse kijkers te begrijpen zijn. Ik weet ook niet of Japanse kijkers alles meekrijgen. Zo denk ik niet. Ik probeer de film te maken die ik in mijn hoofd heb. Zo goed als ik kan. Hoe die vervolgens wordt geïnterpreteerd of begrepen heeft niets met mij of mijn film te maken. Dat is aan de kijker en iedere kijker is anders. Het ligt aan je opvoeding, je achtergrond en ook aan de stemming waarin je de bioscoop binnenkomt hoe je mijn films ervaart.”
Met Sazaku won de Japanse regisseuse Naomi Kawase (Nara 1969) in 1997 op het festival van Cannes de Camera d’Or, de prijs voor het beste debuut. Sindsdien bouwt ze aan een consistent oeuvre met fijngevoelige, spirituele, niet altijd even makkelijk te doorgronden films, waarin de relatie tussen de mens en de natuur centraal staat.
Het uitgangspunt voor Still the Water (Futatsume No Mado) was een reis naar Amami-Oshima, een subtropisch eiland ruim 1300 kilometer ten zuiden van Tokio. “Mijn ouders waren gescheiden, ik ben opgevoed door een tante van mijn moeder. Toen zij een paar jaar geleden overleed, ben ik me nog meer in mijn familie gaan verdiepen en ontdekte ik dat mijn voorouders op Amami-Oshima woonden,” aldus Kawase tijdens het festival van Cannes, terwijl een assistent haar nek en hoofd masseert.
“Veel is er anders dan op het hoofdeiland. De meeste eilanders staan bijvoorbeeld niet negatief tegenover de dood; ze zeggen daar dat iemand die sterft terugkeert naar zijn geboortedorp. Je keert terug naar waar je vandaan komt; dat impliceert een gevoel van geborgenheid.”
Zo denkt zij er zelf ook over, vervolgt Kawase. “We zijn vergeten dat de dood niets meer is dan een link tussen dit leven en het hiernamaals; dat we verbonden zijn met de vorige en toekomstige generaties. Mijn leven staat niet op zichzelf. Ik geef het door. Zoals ik het heb ontvangen van een ander. Dat geldt voor al het leven op deze planeet. Mijn geest, mijn ziel wordt doorgegeven, van generatie op generatie. Dat vind ik een geruststellende gedachte.”
De meeste van haar films nam ze op in en rond Nara, de plaats waar ze is opgegroeid. “Daar zijn bergen en daar is het groen. Het universum van de zee was nieuw voor mij. Ik werd er ook door aangetrokken; ik was gefascineerd door die enorme wereld die onder de oppervlakte verborgen zit. Maar ik had ook angst voor de zee, de zee heeft zo’n enorme kracht.”
Dat Still the Water begint met een heftige tyfoon, heeft geen verband met de verwoestende tsunami in maart 2011. “Dat is niet enige natuurramp die Japan heeft getroffen. Wij kennen een lange geschiedenis van tsunami’s, aardbevingen en vulkaanuitbarstingen. En we zijn ze altijd weer te boven gekomen. Maar Fukushima is van een andere orde, vrees ik. Dat is een ramp waarvan we de reikwijdte nog maar nauwelijks kunnen overzien.”
Als vanzelf komt ze te praten over de natuur, die zo’n belangrijke rol speelt in haar werk. “Mensen hebben een taal waarmee ze zich kunnen uitdrukken. De natuur heeft geen woorden; de natuur zegt dingen op andere manier. Daar moeten we beter naar luisteren. Op een andere manier naar luisteren. Als we dat niet doen, kunnen we niet in harmonie samenleven met de natuur.”
“De natuur wordt bewoond door verscheidene goden. Als de mensen de natuur vernietigen, plegen ze in feite moord op de goden. Nee, dat is geen kwestie van religie, ik ben zelf niet religieus. Het is een kwestie van geloof. Ik geloof in de natuur en in de geesten die zich ophouden in de natuur. De bomen, de grond en de golven vormen de habitat van de geesten. Daarom moet de natuur worden gerespecteerd.” Kawase wacht even op haar tolk, dan vervolgt ze: “Mensen willen altijd alles controleren, maar sommige dingen liggen nu eenmaal buiten onze macht. Dat is soms moeilijk te accepteren. Soms ook niet. Voor het begin van mijn film had ik een stormsequentie nodig. Alhoewel het niet het seizoen was toen we er draaiden, werd het eiland getroffen door een tyfoon. Het was alsof de goden mij wilden helpen; de goden van het eiland én de goden van de film.”
