jpekker

Na tweeënhalf uur geen clou

Een van de ongeschreven regels van Hollywood luidt dat een film goed moet aflopen. De hobbels die de geliefden in een romantische komedie dienen te nemen, mogen nog zo hoog zijn; aan het einde staan ze samen aan het altaar. Een seriemoordenaar mag de politie nog zo vaak te slim af zijn; tot slot gaat hij voor de bijl – de bioscoopbezoeker moet immers met een goed gevoel naar huis.

In Se7en (1995) lapte regisseur David Fincher deze wet aan zijn laars. In deze thriller, over een seriemoordenaar die de zeven doodzonden afwerkt, neemt een jonge, getergde rechercheur tot slot wraak op de moordenaar, die een doos met het hoofd van zijn vrouw bij hem heeft laten bezorgen. In Zodiac gaat Fincher een stap verder.

Na tweeënhalf uur is er helemaal geen clou of afgerond einde. Fincher blijft daarmee dicht bij de werkelijkheid; de film is gebaseerd op een waar gebeurde moordzaak waarvan de dader nooit is gevonden – de belangrijkste verdachte overleed in 1992, zonder ooit in staat van beschuldiging te zijn gesteld. Dezelfde moordzaak diende eerder als inspiratiebron voor films waarin de waarheid wél geweld werd aangedaan (onder meer The Limbic Region van Michael Pattinson, The Zodiac van Alexander Bulkley, Dirty Harry van Don Siegel; Steve McQueens personage Bullit was geïnspireerd door detective David Toschi, die een beroemdheid werd door het langlopende onderzoek).

4 Juli 1969 doet de seriemoordenaar ‘Zodiac’ (‘dierenriem’) voor het eerst van zich spreken. Na zijn eerste slachtpartij belt hij zelf de politie, en stuurt hij een brief aan verschillende kranten met feiten waarmee hij duidelijk maakt dat hij en niemand anders de moordenaar is. Ook is er een gecodeerde boodschap, die op de voorpagina afgedrukt moet worden. Anders zullen er meer slachtoffers vallen.

Fincher was destijds zes jaar en woonde in het gebied rond San Francisco waar de moordenaar huishield. Net als de kinderen uit de buurt werd hij begeleid door de politie als hij met de bus naar school ging. De stad was in angst, en die angst werd gevoed door de media.

Zodiac – door Harris Savides, de vaste cameraman van Gus Van Sant, digitaal geschoten in de bruin-, geel- en oranjetinten die het tijdperk aankleven – lijkt een afrekening met deze ‘ultimate boogeyman’, zoals Fincher Zodiac in interviews noemt. Zijn film werkt niet naar de oplossing van het moordmysterie; de moorden, hoe ijzingwekkend ook in beeld gebracht, zijn slechts bijzaak.

Zodiac lijkt meer op een film als All the President’s Men dan op Se7en. Want Fincher focust op de zoektocht waarin drie mannen zich los van elkaar verliezen. Dave Toschi (Mark Ruffalo) is belast met het politieonderzoek; de sjofele Paul Avery (Robert Downey jr.) is misdaadverslaggever bij de San Francisco Chronicle, en Robert Graysmith (Jake Gyllenhaal) is politiek cartoonist bij dezelfde krant, die aanwijzingen kreeg opgestuurd van Zodiac. De boeken die Graysmith over de zaak schreef, Zodiac en Zodiac Unmasked: The Identity of America’s Most Elusive Serial Killer Revealed, en de politierapporten dienden als uitgangspunt. Tijd en plaatsaanduidingen, in een ouderwets schrijfmachinelettertje, versterken het realistisch gehalte.

Als het onderzoek vastloopt, dreigt ook de film te verzanden, maar de acteurs – met name de geweldig schmierende Robert Downey jr. – weten de aandacht steeds vast te houden.

De mannen raken almaar meer geobsedeerd. Graysmith móet en zal weten wie de moordenaar is – ook al gaat dat ten koste van zijn baan, zijn vrienden en zijn gezin. ‘Is je onderzoek belangrijker dan de veiligheid van je familie?’, wil zijn tweede vrouw (Chloë Sevigny met uilebril en gesteven haar) van hem weten. ‘Waarom doe je dit?’ Graysmith’s afgemeten antwoord: ‘Omdat niemand anders het doet.’

Zodiac van David Fincher. Zondag 17 maart, 23.50 uur, SBS6.