Mijke de Jong over Tussenstand: “Ik heb geen partij willen kiezen en ik heb niemand willen veroordelen”
Ik vind het allebei heel gepassioneerde mensen. Aan het einde van de film zou je moeten denken dat het wel goed komt met ze. Samen of alleen, dat maakt eigenlijk niet uit. Het komt wel goed met ze.’
In Tussenstand portretteert Mijke de Jong twee veertigers die uit elkaar zijn, maar elkaar nog regelmatig zien om te praten over hun teruggetrokken levende puberzoon. De relatie tussen de lichtneurotische kunst-manager Roos (Elsie de Brauw) en de zelfgenoegzame schrijver-columnist Martin (Marcel Musters) krijgt vorm in acht gesprekken. De uit de losse pols gefilmde praatscènes worden doorsneden met strakke beelden van hun zwijgzame puberzoon Isaac (Stijn Koomen), die inbreekt in huizen of in de weer is met zijn Samoeraizwaard.
De hoofdrolspelers zijn niet gemodelleerd naar haarzelf of naar haar columns, boeken en scenario’s schrijvende man Jan Eilander of hun eigen zoon, benadrukt De Jong. ‘Wij zijn nog bij elkaar. Al 23 jaar. Onze zoon is 14, die moet nog gaan puberen. Het uitgangspunt is een cliché van de relatie tussen man en vrouw. Zij wil hem beheersen; hij neemt afstand. Dat zie ik veel om me heen, en daar herken ik ook mezelf in. Maar ik herken ook veel van mezelf in de man. En ook in hun zoon. ’
De Jong wil laten zien hoe moeizaam de communicatie met degene om wie je werkelijk geeft, die je werkelijk raakt, soms kan verlopen. ‘Je ziet twee mensen die aan het overleven zijn; die proberen hun wanhoop, angst en jaloezie te verbergen. In die zin zijn ze aan elkaar gewaagd, ik heb geen partij willen kiezen en ik heb niemand willen veroordelen. Ik wil niet oordelen; dat zal een reactie op mijn Calvinistische opvoeding zijn. De tussenstand is 1-1, wat mij betreft.’
Haar vorige speelfilm Broos maakte De Jong alweer tien jaar geleden. Sindsdien regisseerde ze onder meer de televisieserie Ik ben Willem, toneelstukken en de televisiefilm Bluebird, waarmee ze de hoofdprijs won van het Berlijnse kinderfilmfestival. ‘Ik heb met evenveel passie gewerkt aan Ik ben Willem als aan Tussenstand. Het maakt mij niet zo veel uit wat ik maak: film, toneel of televisie. Het belangrijkste is dat ik door een onderwerp wordt gegrepen.’
Het idee voor Tussenstand ontstond nadat Mart Dominicus, de artistiek adviseur van het Filmfonds, haar uitverkoos voor het project ‘Ten to watch’. Tien regisseurs met een eigen stijl en handschrift, onder wie Alex van Warmerdam, Peter Delpeut en Fow Pyng-Hu, kregen subsidie om een plan te ontwikkelen dat buiten de gebaande paden viel. ‘Ik had al heel lang geen bioscoopfilm meer gemaakt, dus ik vond het best bijzonder dat Mart me bij de tien auteurs koos. Ik mocht gaan experimenteren en dat ben ik ook gaan doen. Het begin, met dat zwarte beeld, dat wilde ik mijn hele leven al eens proberen. Dat het publiek gaat zitten en eerst alleen maar moet gaan luisteren.’
Samen met Jolein Laarman schreef De Jong ‘in no time’ een ‘af’ scenario voor Tussenstand. ‘Ieder zuchtje stond uitgeschreven. Maar dat wilde ik helemaal niet. Ik wilde juist het leven betrappen.’ Het script werd opzij gelegd. Vervolgens schreven De Jong en Laarman een werkplan, bestaand uit een persoonlijke motivatie en een basisconcept voor de acht gesprekken en de scènes met Isaak. ‘Op kantoor hebben we een van de gesprekken op video opgenomen, zodat het fonds kon zien wat de bedoeling was. We kregen direct vijf ton.’
Het scenario is geschreven met de acteurs Elsie de Brauw en Marcel Musters in het achterhoofd. ‘Marcel is een vriend van mij, Elsie een goede vriendin. Die gesprekken hebben wij zelf gevoerd. Niet letterlijk, maar het soort gesprekken.’ Ter voorbereiding liet De Jong de acteurs werk zien van de regisseurs die haar hebben geïnspireerd bij het maken van Tussenstand: de Amerikaan John Cassavetes en de Taiwanees Tsai Ming-liang. ‘Ik houd van de rauwe directheid van Cassavetes en van de stilering van Tsai Ming-liang. Het leek me interessant die uitersten in één film samen te brengen.’
Het belangrijkste doel van de repetities was het inslijpen van de verdedigings-mechanismen; de opnamen waren daarna ‘een feest’. ‘Voor ieder gesprek stond een hele dag. Maar we waren vaak om 1 uur klaar. Dan hadden we het gesprek vijf keer opgenomen. De puzzel begon pas in de montage.’
Het gaat om de details, aldus De Jong. ‘Soms was het net iets te duidelijk, te dik. Of net iets te vaag. Het luistert heel nauw. Het mocht geen vage, pretentieuze artfilm worden. Daar heb ik zo’n hekel aan.’
Tussenstand van Mijke de Jong. Zat 21/9, 23.25 uur, Ned.2.
