Meesterproef over álles
Tijdens een routinebezoek aan de huisarts – een schram op het voorhoofd, opgelopen bij een poging een kapotte kraan te repareren – wordt theaterregisseur Caden Cotard doorverwezen naar een oftalmoloog. Die stuurt hem weer door naar een neuroloog, die hem vertelt dat hij ernstig ziek is.
Tegelijkertijd wordt Cotard (een fijne rol van Philip Seymour Hoffman), die druk is met zijn interpretatie van Dood van een handelsreiziger waarin hij de hoofdrollen laat spelen door jonge acteurs, verlaten door zijn vrouw Hazel, een miniatuurschilderes. Zij neemt de wijk naar Berlijn; hun dochtertje Olive neemt ze mee.
Dan krijgt Cotard onverwacht een belangrijke beurs, en besluit hij een groots stuk te regisseren, waarachtig en realistisch, over dingen die er écht toe doen. Hij verlaat zijn huis in het provençaalse Schenecdity en huurt een appartement in hartje New York. In een enorme loods begint hij met de repetities; zeventien jaar later zijn die nog steeds niet afgerond.
Synecdoche, New York is het regiedebuut van Charlie Kaufman, die naam maakte met zijn schrandere, gelaagde scenario’s voor films als Being John Malkovich, Adaptation. en Eternal Sunshine of the Spotless Mind. Synecdoche, New York is meer van hetzelfde. Veel meer. Regisseurs als Spike Jonze en Michel Gondry trapten in de beste Kaufman-verfilmingen nog wel eens op de rem; de gekkigheid werd ingekaderd. In Synecdoche, New York (een synecdoche is een stijlfiguur waarbij een deel voor het geheel kan gelden, bijvoorbeeld ‘zielen’ waar ‘mensen’ wordt bedoeld) gebeurt dat niet. Integendeel: Kaufman geeft zijn ongebreidelde hersenspinsels, obsessies en neuroses alle ruimte, meer dan twee uur lang.
Het begin doet nog enigszins conventioneel aan, maar wie goed oplet, ontdekt dat ook dan de tijdsaanduidingen op kranten en melkpakken al malle sprongen maken, en dat Cotard wordt bespied door een grijze gestalte. Het wordt alleen maar erger.
Gaandeweg gaat de neurotische regisseur ten onder, aan zichzelf en aan zijn meesterwerk waarin hij zichzelf laat spelen door de man die hem al twintig jaar volgt en alles over hem weet, soms zelfs beter dan hij zelf. Hij gaat relaties aan met de actrices die zijn voormalige geliefden spelen, terwijl die ook nog op de set rondlopen. De grens tussen waan en (film)werkelijkheid is steeds moeilijker te trekken. De vierde wand wordt doorbroken. De realiteit blijkt een illusie, het ‘echte’ leven wordt een toneelstuk, de wereld een podium.
In Synecdoche, New York gaat het, net als in Cotards meesterproef, over álles. Over echt en onecht, kunst en het echte leven, familierelaties en spijt, over eenzaamheid, liefde en de dood. En net als Cotard verslikt Kaufman zich. Zijn ultieme meesterwerk laat nog even op zich wachten. Maar wat geeft het; de duizelingwekkend complexe weg er naartoe is interessant en onderhoudend.
Synecdoche, New York van Charlie Kaufman. Zaterdag 24 maart, 0.40 uur, BBC.
