jpekker

Martijn Maria Smits over Waldstille: “Niks kan nog spontaan. Dat wurgt mij”

B Waldstille still - credit Anouck Wolf - klein

“Als je een puzzel af hebt gooi je ’m weer in de doos. Maar als je een paar stukjes niet kan vinden, blijft zo’n puzzel dagen liggen. Dat heb ik geprobeerd met Waldstille; ik wilde niet te veel tonen. Dat was heel moeilijk tijdens de montage, want mensen begrepen het niet of hadden geen sympathie voor het hoofdpersonage.”

Martijn Maria Smits schreef en regisseerde Waldstille, over de druistige Ben, die na een lange carnavalsavond met zijn vrouw in de auto stapt en een ongeluk veroorzaakt, waarbij zij om het leven komt. Als hij na vier jaar gevangenisstraf terugkeert naar zijn dorp, wacht hem een vijandig onthaal: zijn schoonfamilie wil niks met hem te maken hebben, zijn dochtertje mag hij niet meer zien.

Waldstille ging vorig najaar in wereldpremière in San Sebastian en was ook al te zien in de Dominicaanse Republiek, Italië en Frankrijk. “Het Franse publiek is heel streng. Ze wilden weten waarom Ben geen voogdij over zijn kind krijgt en waarom hij niet naar een advocaat gaat. Dat soort praktische dingen. Maar als je liefdesverdriet hebt kunnen je vrienden wel zeggen dat je normaal moet doen, je luistert daar toch niet naar. En Ben heeft een soort liefdesverdriet. Nu, na de film, is hij misschien wel weer tot rust gekomen en kan hij op zoek naar een advocaat, maar in Waldstille is hij daar totaal niet mee bezig.”

A Waldstille still - credit Anouck Wolf - klein

Smits (Breda 1980) studeerde in 2006 af aan de Filmacademie met Otzenrath, Last Day, daarna maakte hij de met een Gouden Kalf bekroonde One Night Stand Anvers (2009) en zijn eerste speelfilm C’est déjà l’été (2010), die werd geselecteerd voor de Tiger-competitie van het Rotterdamse filmfestival. “Rotterdam was mijn grote droom, maar C’est déjà l’été werd neergesabeld. In de Filmkrant kreeg ik één ster en werd ik weggezet als representant van de copy-paste-generatie, als een would-be Dardenne. Ik had in Charlerois willen draaien, maar dat was te ver weg. Toen werd het Luik, de biotoop van de Dardennes, maar dat wist ik op dat moment niet eens. Wel toen we begonnen met draaien; als het te veel Dardennes werd, hebben we dat er juist uit gegooid.”

Omdat het hem na C’est déjà l’été niet lukte een nieuw speelfilmscenario te schrijven, maakte Smits twee televisiefilms, De hoer en het meisje (2011) en Voor Emilia (2014), die hem lof en prijzen bezorgden. “Als je een slechte One Night Stand maakt, hoor je er niemand over, als ie goed is en je prijzen wint wel. Een bijkomend voordeel van televisie is dat je meters kunt maken, het nadeel is dat het niet echt uit mijn hart komt.”

Dus begon Smits toch weer aan een filmscript te werken. “Ik heb geprobeerd een cinematografischere film te maken. Geen handheldcamera meer; geïnspireerd door filmmakers als Haneke en Bela Tarr is het allemaal wat strakker geworden, meer rigide. Dat vond ik overigens heel lastig – ik twijfel of ik het de volgende keer weer ga doen.”

Hij zoekt even naar woorden. “Waar ik last van heb, is de smet van professionalisme. Bij C’est déjà l’été was er geen geld, maar iedereen wilde ervoor gaan. Bij Anvers kreeg ik voor het eerst te maken met een opnameleider, die heb ik van de set gestuurd! Dat kan ik nu niet meer maken. Alles moet nu op papier staan, niks kan nog spontaan. Dat wurgt mij.”

E Waldstille still - credit Anouck Wolf - klein

Anders dan in C’est déjà l’été worden bijna alle rollen in Waldstille gespeeld door acteurs. “Ik weet niet precies waarom. Vroeger zwoer ik bij non-acteurs. En ik denk wel eens dat het interessant zou zijn als ik Waldstille ook met non-acteurs had gemaakt. Er wordt weinig in gesproken; het was best een goeie film geweest voor non-acteurs. Stiekem vind ik het fijner om met non-acteurs te werken, die hebben nog geen maniertjes. En ik ben zelf zekerder. Het is minder erg dat ik het niet weet, want zij weten het ook niet, ze gaan gewoon mee met jouw enthousiasme.”

Voor de rol van Ben castte Smits de Vlaamse acteur Thomas Ryckewaert; Jelka van Houten speelt de zus van Bens vrouw. “Ik heb veel actrices gecast, maar de keuze viel op Jelka. Toen we bijna gingen draaien, ben ik nog wat films van haar gaan bekijken, waaronder die met Carice over die reis door Amerika: Jackie. Dat was totaal niet wat ik voor ogen had en daardoor raakte ik volkomen in de war. Ik heb Jelka gebeld dat het niet doorging. Ze heeft me toen een heel lange brief geschreven dat ze onwijs graag wilde. En als geld het probleem was, kon het ook voor minder.”

“Daar had ik het ook op gegooid, en dat de film strakker was geworden en dat er dus minder ruimte was voor improvisatie – ik moest toch iets verzinnen om mijn onkunde als regisseur te verhullen. Ik heb Naomi Velissariou geprobeerd, die een verleden heeft met Thomas, wat ik spannend vond, maar dat wilde Thomas niet. Toen heb ik Jelka opnieuw gecast en raakte ik opnieuw verliefd. Jelka is geniaal in improvisatie. Ik zeg altijd tegen acteurs dat ze pas mogen stoppen met acteren als ik dat zeg en dat doet zij dubbel en dwars. Zij kan dagen doorspelen als ik niks zeg.”

D Waldstille still - credit Anouck Wolf - klein

De filmtitel is ontleend aan een gedicht van Goethe. “Über allen Gipfeln ist Ruh; boven alle toppen heerst rust. Nee, dat heb ik niet zelf bedacht, daar ben ik veel te dom voor; het komt van de producent. Ik had er eerst niet zo veel mee, maar toen ik de titel tijdens de montage boven het beeld van het dorp plaatste, dacht ik: het is gewoon de dorpsnaam. Ik had de film ook Prinsenbeek kunnen noemen of Lutjebroek, dus waarom niet Waldstille?”

De komende weken reist Smits heel Nederland door om nagesprekken te doen, daarna gaat hij terug naar Sicilië, waar hij een huis heeft gehuurd om aan een nieuw scenario te werken. “Het gaat over een Nederlandse familie die op vakantie gaat naar Italië. Gister heb ik het aan mijn producent gepitcht. Ze zei dat ze het niet origineel vond en dat het beter over jongeren kon gaan. Eerst raakte ik enthousiast, maar toen kwam ik thuis en dacht ik: wat is daar dan origineel aan? Nu ben ik gedesillusioneerd.”

En toch gaat hij door, zegt Smits. “Wat ik mooi vind aan filmmaken, is dat je meerdere levens kunt leven. Ik leef de levens van al mijn personages. Door Waldstille ben ik mijn vrouw en mijn kind kwijtgeraakt. Terwijl ik nog niet eens een kind heb – dat vind ik interessant.”