jpekker

Lex Reitsma bepaalde een kwart eeuw de identiteit van De Nederlandse Opera: Ik heb er altijd voor gekozen de kwaliteit van de opera te laten zien”

Trois oranges aff_PERS

De Nederlandse Opera en Het Nationale Ballet opereren sinds dit jaar onder de naam Nationale Opera & Ballet. Het samengaan van deze culturele instituten betekent het einde van de samenwerking tussen De Nederlandse Opera en Lex Reitsma, die vanaf 1990 verantwoordelijk was voor de grafische vormgeving van alle affiches en programmaboekjes. Het Stedelijk Museum exposeert vanaf 20 juni 47 van de 196 opera-affiches die Reitsma maakte. “Ik heb er altijd voor gekozen de kwaliteit van de opera te laten zien.”

Lex Reitsma en Carolien Glazenburg

Je posters worden geëxposeerd in combinatie met de kostuums die de Japanse Eiko Ishioka ontwierp voor de roemruchte Wagner-cyclus Der Ring des Nibelungen.
“Alleen posters wilde het Stedelijk niet. Toen duidelijk werd dat de reprises van De Ring ophielden, leek het ze een goed idee een expositie te wijden aan de opera. Met mijn affiches en Eiko Ishioka’s kostuums. Ik heb voor de tentoonstelling een korte film gemaakt waarin Pierre Audi vertelt over het idee achter de kostuums voor de Ring. Zo komt alles mooi samen.”

Waarom is er eigenlijk een einde aan je samenwerking met de Opera gekomen?
“Het Ballet wilde niet dat ik voor het nieuwe instituut zou gaan werken, en de Opera wilde niet met de vormgever van het ballet in zee. Je zou kunnen zeggen dat onze samenwerking een natuurlijke dood is gestorven. Het was ook wel mooi, na 24 jaar.”

Wat was de eerste poster die je maakte voor De Nationale Opera?
“Wagners Parsifal, in 1990. Pierre Audi was twee jaar eerder begonnen als artistiek directeur, maar hij werkte eerst nog met de programmering van zijn voorganger Jan van Vlijmen. Parsifal was zijn eerste eigen productie. Hij was een jaar daarvoor begonnen aan een zoektocht naar een nieuwe ontwerper. Ik was de vijfde of zesde die werd uitgenodigd – Pierre had mijn posters voor Museum Overholland in de stad zien hangen en mijn benadering sprak hem aan.”

CastorPollux AFF_PERS

Hoe was jullie samenwerking? Bemoeide Audi zich met de affiches?
“‘Ik ben geen ontwerper’, zei Pierre altijd. Maar hij is een enorme control freak en bemoeide zich er natuurlijk wel altijd mee, direct of indirect. Pierre wilde af van het stoffige imago dat aan opera kleefde, het moest meer de kunstkant op. Ik vond hem direct een intrigerende man, hij is heel scherp en sprankelend.”

Had je destijds eigenlijk al wat met opera?
“Mijn toenmalige vriendin en mijn broer gingen vaak, en ik ging zo af en toe mee. Ik had dus best wat gezien, en dat was zeker een voordeel. Maar opera was niet typisch iets voor mij. Of dat nodig is? Ik denk van niet; Jan Bons is in twintig jaar nooit naar een voorstelling van De Appel geweest en hij heeft toch hele mooie, doeltreffende affiches voor ze gemaakt. Ik heb in die 24 jaar trouwens wél bijna alle voorstellingen gezien. Op vier na, geloof ik.”

Waarom liet de opera eigenlijk affiches maken, de voorstellingen waren toch bijna altijd uitverkocht?
“Ja, dat was een zekere luxe, dat de zalen altijd vol zaten. Ik kon in alle vrijheid werken. De aanwezigheid van posters in het straatbeeld zorgde ervoor dat de Opera onder de aandacht bleef. Anthon Beeke zei altijd dat een affiche eigenlijk overbodig was, dat het een cadeautje op straat was. Wat dat betreft zijn de tijden veranderd; de afdeling marketing heeft zo zijn eigen ideeën hoe ze zoveel mogelijk kaartjes kunnen verkopen. Tsja, wat is een wervend affiche? Moet er dan heel groot ‘Kom naar de opera’ op staan? Ik heb er altijd voor gekozen de kwaliteit van de opera te laten zien en ging er vanuit dat er genoeg mensen waren die dat aantrekkelijk vonden.”

FrauohneSch aff_PERS

Hoe maak je een affiche?
“Elke keer weer anders. Het gaat om één idee; je moet de inhoud doorgronden en niet álles in het affiche willen vertellen. Een ontwerp kan er wel mooi uitzien, maar totaal niet kloppen met de strekking of benadering van de regisseur. Dan ga je opnieuw aan de slag. Ik werkte altijd heel nauw samen met de dramaturg van de opera. Als er gedoe was rond het ontwerp, zorgde dat uiteindelijk vaak voor de beste affiches. Zonder wrijving geen glans, daar geloof ik heilig in.”

Je bent 15 keer genomineerd voor de TheaterAffichePrijs, je won ‘m in 1994 met Orfeo ed Euridice. Maar op welke poster ben je zelf het trotst?
“Juist met die Orfeo-poster had ik niet zoveel. De fantasierijkste zijn me het dierbaarst. L’amour des trois oranges, bijvoorbeeld, die past perfect bij de kinderlijkheid van die opera. Die gaat over de zoon van een keizer die aan het lachen gemaakt moet worden. In die tijd was mijn eigen zoon Minne net geboren. Ik dacht: die kan mooi op zijn kamer. Het is een poster met een kwinkslag en bevat veel lagen. Er valt lol aan te beleven; het had een tekening van Kamagurka kunnen zijn.”

Viel het afscheid je eigenlijk zwaar?
“Het raarst is dat je er opeens niet meer bij hoort. Je moet niet vergeten dat ik meer dan twintig jaar bij het gezelschap betrokken ben geweest; elke vier weken een affiche, een programmaboek van meer dan 100 pagina’s en allerlei ander drukwerk ontwerpen, dat is behoorlijk wat. Het voelt een beetje alsof je je baan verliest.”

Vosje aff_PERS

En nu?
“Wat er voor in de plaats komt weet ik nog niet. Ik ben een paar jaar geleden ook documentaires gaan maken, over Jan Bons bijvoorbeeld, De stoel van Rietveld en De stijl van het Stedelijk. Ik wil verhalen blijven vertellen en meer eigen projecten gaan initiëren. Uiteindelijk mijn eigen verhalen, die ik vanaf nul zelf verzin.”

Opera in het Stedelijk. Lex Reitsma + Eiko Ishioka: affiches en kostuums. Van 20/6 t/m 19/10. Bij de expositie verschijnt een cahier: Lex Reitsma. 196 affiches voor De Nederlandse OperaNai010 uitgevers/publishers.