Kalatozov tovert met vervormende filters, scherptediepte en de mise-en-scène in Soy Cuba
‘Ik ben Cuba. Ooit is Christopher Columbus hier geland. Hij schreef in zijn dagboek: “Dit is het mooiste land ooit aanschouwd”. Dank u wel señor Columbus…’
Zo begint Mikhail Kalatozovs meesterlijke Soy Cuba. Terwijl de voice-over klinkt, duizelt de camera in een minutenlange scène via het dak van een hotel waar een bandje speelt en mooie Cubaanse meisjes in bikini meedoen aan een missverkiezing, in een vloeiende beweging naar beneden, naar een terras aan de rand van het zwembad waar patserige Amerikaanse toeristen rum drinken, en daarna mee het zwembad in, kopje onder.
Kalatozov trok in 1963 na het Varkensbaai-incident naar Cuba en werkte er drie jaar aan zijn epos over de zegeningen van Fidel Castro. Zijn film had hetzelfde moeten doen voor de Cubaanse revolutie als Sergei Eisensteins Pantserkruiser Potemkin had gedaan voor de Russische revolutie. Maar Soy Cuba had weinig succes en werd in Rusland zelfs kort na de première verboden. In 1992 werd de film herontdekt. Eind 1997 ging Soy Cuba in Nederland in première en werd een filmhuishit.
Dat is te begrijpen. Het door Sergei Urusevsky in prachtig zwartwit gefilmde, uitgekiend gekadreerde Soy Cuba is 141 minuten lang een feest voor het oog. Net als in De brief die nooit verstuurd werd uit 1959 en in Als de kraanvogels over vliegen, die een jaar eerder in Cannes werd bekroond met de Gouden Palm , tovert Kalatozov met vervormende filters, scherptediepte en mise-en-scène.
Dat revolutie en nuance mengen als water en olie was al langer bekend. In 1968 schreef Harry Mulisch in Het woord bij de daad – Getuigenissen van de revolutie op Cuba al: ‘Van Eichmann heb ik geleerd, waartoe rechts leidt; van Fidel Castro, wat daartegen gedaan kan worden.’
Kalatozovs vierdelige vertelling is net zo ongenuanceerd, maar de manier waarop hij de noest werkende boeren op de rietsuikervelden, de overvolle dansvloertjes in rokerige nachtclubs en de opstandige menigten in de straten van Havana in beeld brengt, is zo overweldigend, dat de boodschap volledig naar de achtergrond verdwijnt.
Soy Cuba van Mikhail Kalatozov is zaterdag 30/11 te zien op IDFA, als onderdeel van Rithy Panh’s Top-10. De Cambodjaanse regisseur selecteerde verder films als Alone van Wang Bing, Don’t Look Back van D.A. Pennebaker, A Man Vanishes van Shohei Imamura en Milestones van John Douglas en Robert Kramer en twee documentaires van Joris Ivens en Marceline Loridan-Ivens: A Tale of the Wind en The Football Incident.
