In Shadow world schetst Johan Grimonprez een onthutsend beeld van de wapenindustrie:’Veel mensen die de film hebben gezien, zijn kwaad’
Toen de Vlaamse multimediakunstenaar annex documentairemaker annex politiek pamflettist annex remixfilmer Johan Grimonprez door de Amerikaanse producent Joslyn Barnes werd benaderd om een film te maken naar Andrew Feinsteins The shadow world: Inside the global arms trade (2011), twijfelde hij. Hij was door het maken van Dial H-I-S-T-O-R-Y (1997-2000) en Double take (2009) al zolang met terreur en de Koude Oorlog bezig dat hij haar zei dat hij liever een liefdesverhaal wilde maken. Barnes riposteerde schertsend dat liefde erger is dan oorlog. Grimonprez ging de uitdaging aan.
Wat was de uitdaging voor u?
“Een film – ook een documentaire – heeft de potentie om een groter publiek te bereiken. En het is een andere manier om een verhaal te vertellen. Het boek moest allereerst worden vertaald, want zoals het is opgeschreven is het allesbehalve een film. Hitchcock zei altijd: ‘Een kort verhaal is beter geschikt voor een film dan een roman.’ Andrews boek is een encyclopedie van bijna 600 pagina’s met bijna 3000 voetnoten; daar moet je iets uit destilleren waarmee je mensen negentig minuten op sleeptouw kunt nemen. Verder moest het verhaal emotioneel worden verankerd. Je kunt niet telkens hetzelfde verhaaltje vertellen, van corruptie, corruptie, corruptie; er moet iets worden opgebouwd.”
Uw vorige producties bevonden zich in het schemergebied tussen feit en fictie, Shadow world is een echte documentaire. Had dat gevolgen?
“Andrew had natuurlijk al heel veel research gedaan; naar veel cases die in de film zitten, is al uitvoerig onderzoek gedaan. En veel mensen die wij opvoeren hebben een goede reputatie, zoals Robert Fisk, Jeremy Scahill, Vijay Prashad, David Leigh. Maar alles moest worden gefactcheckt. Maar sommige dingen hebben we weg moeten laten; als de bronnen niet duidelijk waren, kon het niet in de film. We wilden niet dat we op een enkel dingetje bekritiseerd zouden kunnen worden, waardoor de geloofwaardigheid van de totale film in het geding zou komen. Er bleven overigens meer dan genoeg cases over.”
Werd u er niet heel mies van?
“Zeker, maar het is ook zoals de Amerikaanse journalist Chris Hedges zegt: hoop heeft twee prachtige dochters: woede en moed. Veel mensen die de film hebben gezien, zijn kwaad. Omdat er iets wordt opengelegd. Maar dat betekent toch niet dat je dat niet moet willen doen? Je moet de wereld onder ogen durven zien. Dan zie je dat in de meest erbarmelijke omstandigheden mensen elkaar opzoeken. Zelfs in Irak. In de hel zie je meer sprankjes menselijkheid dan hier, waar iedereen zijn ogen sluit.”
Maar wat moeten we dan?
“Er is een paradigmaverschuiving nodig. Een verschuiving van een cultuur van privatisering naar een paradigma die de gemeenschap voorop stelt. Op alle vlakken. Er is een enorme nood, omdat de politiek is uitverkocht door lobbyisten. In Washington zijn er drie defensielobbyisten per politicus – het is gewoon absurd. In 2005 besteedde Lockheed honderd miljoen dollar aan lobby’s, maar dat leverde miljarden op aan regeringsopdrachten. De praktijk is al lang overgewaaid van Amerika naar Brussel; er zijn in Brussel nu ook meer lobbyisten dan politici.”
Maar dat stopt niet vanzelf.
“Nee, er gaat veel te veel geld in om. Het zal moeten gaan als met Monsanto, de Amerikaanse biotechnologische multinational die in Den Haag wordt aangeklaagd wegens misdaden tegen de mensheid. Ik denk dat tegen álle defensiebedrijven en een aantal politici rechtszaken zouden moeten worden aangespannen, omdat zij er met het geld vandoor gaan dat zo hard nodig is om de planeet te redden.”
De keuze tussen Clinton en Trump lijkt in dit opzicht ook lood om oud ijzer.
“Dat is een schijndebat. Clinton is totaal ingepakt door de wapenindustrie en de banken. Als zij zou zijn verkozen, zou er niks veranderen. In tegendeel; het zou allemaal heel onderhuids doorgaan. Met Trump natuurlijk ook, maar dan gebeurt het allemaal misschien wat minder onderhuids. Als ze echt iets hadden willen veranderen, hadden de Amerikanen moeten kiezen voor Jill Stein van de Groene Partij.”
Obama komt er ook niet goed vanaf in uw film.
“Het is zoals de Zuid-Afrikaanse wapenhandelaar Riccardo Privitera beweert: politici zijn de loopmannetjes van het militair industrieel complex. Tony Blair, Margaret Thatcher… Obama is geen haar beter.”
De louche wapenhandelaar Riccardo Privitera was aanvankelijk de belangrijkste protagonist van Shadow world, maar u hebt zijn rol kleiner gemaakt. Waarom?
“We ontdekten teveel ongerijmdheden in zijn verhaal. Zijn vrouw vertelde ons toen dat Riccardo bepaalde verhalen had verzonnen omdat hem een gevangenisstraf in Portugal boven het hoofd hing. Vervolgens hebben we hem opgezocht in Zwitserland om zijn verhaal te verifiëren. Er klopte veel niet, maar wapenhandelaren hebben zo hun eigen verhalen. Maar dat heeft Bush ook; die verzint weapons of mass destruction. Ik wilde de geweldige, maar onbetrouwbare verhalenverteller Riccardo Privitera neerzetten als een spiegel voor de grote leugenaars. Maar we vonden het geen goed idee het hoofdverhaal te ondermijnen door een leugenaar.”
Shadow world draait nu in de bioscoop. Dial H-I-S-T-O-R-Y is t/m 22 december te zien in Flatland Gallery.
