“Ik wilde mijn horizon verbreden”
“Waarom Like someone in love in Japan speelt? Ik heb die vraag al tientallen keren beantwoord, en er zijn tientallen antwoorden. Iedereen, ook ik zelf wel eens moet ik bekennen, denkt dat de ingewikkelde politieke omstandigheden in Iran debet zijn. Het is nu eenmaal niet altijd even eenvoudig om een film te maken in mijn land. Ook al krijg je een vergunning, die kan ook elk moment weer worden ingetrokken; je bent nooit zeker dat je film er daadwerkelijk komt en vervolgens is het ook moeilijk om mijn films vertoond te krijgen in Iran. Maar daar ben ik aan gewend; dat is nu eenmaal de realiteit. Ik kan daar niks aan veranderen. Zoals een Iraans gezegde luidt: het heeft geen zin om te schreeuwen tegen een dove.”
In een paviljoen aan het strand van Cannes, met de klotsende zee op de achtergrond, kijkt de Iraanse meesterregisseur Abbas Kiarostami (Taste of cherry, The wind will carry us, Copie conforme) het kringetje journalisten even rond. Dan vervolgt hij: “Iemand als Woody Allen heeft die issues helemaal niet, bedacht ik me net, en die doet precies hetzelfde. Hij is films gaan maken in Spanje, Frankrijk en Italië. Volgens mij is het om de absurde, zelf opgelegde beperking te doorbreken die maakt dat je blijft waar je bent opgegroeid. Dat is óók heel makkelijk: je spreekt de taal, je kent de acteurs en de locaties. Ik wilde uit mijn comfort zone. Ik voelde de innerlijke drang om mijn horizon te verbreden; om mijn geijkte patronen en routines te doorbreken. Als je die grens eenmaal bent overgegaan, zoals ik heb gedaan met Copie conforme, die ik opnam in Toscane, is dat heel bevrijdend. Ik woon nog steeds in Iran, maar ga nu naar het buitenland om films op te nemen.”
Kiarostami toog naar Tokio voor Like someone in love, een prikkelend drama over de mooie studente Akiko die een bijbaantje heeft als escort/gezelschapsmeisje, haar jaloerse, van niets wetende vriend, en haar klant, een oude, eenzame, introverte vertaler annex professor in de literatuur. “Het had overal kunnen spelen, maar dit specifieke verhaal past natuurlijk wel erg goed in Japan, omdat het land voor de meesten van ons nog enigszins onbekend is; er hangt nog een soort mysterie omheen. Als een verhaal niet al te onwaarschijnlijk is, is het geloofwaardiger dat het zich afspeelt op een onbekende plek dan in een overbekende stad zoals New York of Parijs.”
Like someone in love moet niet worden gezien als een vervolg op Copie conforme, meent Kiarostami. “Aan de ene kant is iedere film natuurlijk de opvolger van de vorige. We maken iedere keer dezelfde film, elke film is een onderdeel van een grote film. Maar in alle ernst: ik zie het niet als een vervolg, als een sequel. Dat gezegd hebbende, zijn er natuurlijk wel overeenkomsten: beide films gaan over een koppel met issues, over illusies en kunst. En beide films zijn redelijk lichtvoetig. Dat zal met mijn leeftijd te maken hebben. Op een bepaalde leeftijd durf je je niet meer aan hele zware, beladen onderwerpen te wagen, zoals je ook geen hele zware dingen meer kunt tillen.”
De acteurs vond Kiarostami na uitvoerige audities. “Voor de rol van de literatuurprofessor Takashi heb ik meer dan honderd acteurs gezien, ook hele bekende die nog met Akira Kurosawa hebben gewerkt. Uiteindelijk hebben we gekozen voor Tadashi Okuna, een man die al vijftig jaar in films speelt, maar altijd als extra. Altijd op de achtergrond; hij had nog nooit een woord gesproken. Je denkt van te voren wel een idee te hebben, maar je weet nooit precies waarnaar je op zoek bent; de keuze verloopt bij mij uiteindelijk altijd heel intuïtief.”
De literatuurprofessor is niet naar hemzelf gemodelleerd, maar hij herkent natuurlijk wel wat van zichzelf in de oude man. “Er zit wat van mijzelf in álle personages. Ik kan net zo dagdromen als de oude professor, maar ik herken ook het jaloerse gedrag van het vriendje heel goed, en je kunt zeggen dat een filmmaker zich ook op een bepaalde manier prostitueert.”
Na een korte pauze: “Het is film. Alles kan. Het is juist fijn om de werkelijkheid los te laten. Zo heeft iedere film zijn eigen geografie, die vaak niets met de werkelijkheid te maken heeft. De acteurs hebben ook niet hun eigen naam, Okuna is in werkelijkheid ook geen vertaler, hij spreekt niet eens Engels, en hij heeft ook geen rijbewijs. Hij zat achter het stuur en we duwden zijn auto door de straten van Tokio. Film is één grote illusie. Ik probeer overigens wél trouw te zijn aan de cultuur. In het script stond dat Okuna het gezicht van Akiko moest vastpakken, maar hij vertelde dat Japanse mannen van zijn leeftijd dat nooit zouden doen. Dat heb ik aangepast.”
Een complicerende factor was dat Kiarostami geen Japans spreekt. “Ik spreek het niet en ik begrijp het niet. Daarom heb ik de taal overgelaten aan een vertaler; zij moest letterlijk vertalen wat er werd gezegd. Ik focuste op acteren op de gezichten en de emoties. En daarom heb ik me uitvoerig voorbereid. Hoewel, dat doe ik eigenlijk altijd. Als ik nieuw project begin, zie ik mezelf iedere keer weer als een beginner. Mijn ervaring telt niet, mijn zelfvertrouwen is weg. Gaandeweg bouw ik dat weer op, door schetsen te maken en proefopnames.”
Een belangrijke rol is weggelegd voor het liedje Like someone in love. “Dat heb ik pas helemaal op het laatst bedacht. De film zou aanvankelijk The end gaan heten, maar daar was ik nooit al te gelukkig mee. Toen ik op zoek ging naar de muziek die Takashi in zijn appartement afspeelde, vroeg ik Okuno naar welke muziek hij zelf luisterde toen hij jong was. Jazz, antwoordde hij. Dat deed ik ook, dat zal dus ook wel een generatieding zijn. Ik ben vervolgens door mijn platencollectie gegaan, en een van de eerste albums die ik vond was van Ella Fitzgerald. Ik luisterde Like someone in love en vond het meteen weer prachtig. Niet alleen voor de soundtrack, maar ook als filmtitel. Het dekt de lading veel beter.”
Like someone in love van Abbas Kiarostami draait nu in de Nederlandse bioscopen.
