jpekker

“Ik hoop dat ik mijn publiek keer op keer blijf verrassen”

“Als het zou gaan over een jong stel met een kindje dat kanker krijgt, dan zou je het kunnen afschuiven op het wrede lot. Heel treurig, natuurlijk, maar de kans dat jou iets soortgelijks overkomt is klein, dus je kunt het betrekkelijk eenvoudig van je af laten glijden. Bij ouderdom kan dat niet; daar krijgt iedereen mee te maken. Onherroepelijk. Als je een bepaalde leeftijd bereikt, is het onvermijdelijk dat je wordt geconfronteerd met het lijden van mensen van wie je houdt. Van vrienden, van je ouders of als je wat jonger bent je grootouders. Het komt eigenlijk maar zelden voor dat mensen níet lijden door het lijden van hun geliefden.”

De Oostenrijkse meesterregisseur Michael Haneke, 70 inmiddels, kijkt het cirkeltje journalisten rond. Dan, na een korte stilte: “Dáár gaat de film wat mij betreft over. Daarom toon ik aan het begin het dode lichaam van Anna. Het gaat er niet om of ze al dan niet dood gaat, het gaat erom hoe je omgaat met het lijden van iemand van wie je zielsveel houdt. Dat is een uitermate pijnlijke ervaring, want je staat volkomen machteloos. Dát gevoel, die ervaring was het begin van dit project: een klein, persoonlijk verhaal. Ik wil niets over de samenleving zeggen. Ik schrijf geen scripts om iets aan de kaak te stellen of te beweren.”

Haneke, die furore maakte met indringende, zeg maar gerust wrede films als Funny Games (1997), La pianiste (2001), Caché (2005) en Das weisse Band (2009), maakte met Amour een even sober als aangrijpend drama over Anna en Georges, twee gepensioneerde Parijse muziekleraren. Als Anna wordt getroffen door een hersenbloeding neemt haar echtgenoot Georges de zorg voor haar op zich. Tot het bittere einde. “Nee, het is voor mij geen doel op zich om de duimschroeven aan te draaien, om mijn publiek te laten lijden. Maar kunst verdient wat mij betreft alleen die naam als het publiek wordt uitgedaagd. Film moet uitdagend en zwaar zijn. Want kunst gaat over ons dagelijks leven en het dagelijks leven is nu eenmaal uitdagend en zwaar.”

Daags na de wereldpremière op het filmfestival van Cannes, waar Amour op de slotdag werd bekroond met de Gouden Palm, de prijs voor de beste film, gaf Haneke – zilvergrijze haren en dito baardje, zwart pak, zwarte coltrui en zwarte schoenen – een aantal groepsinterviews. Goedgeluimd en voor zijn doen opmerkelijk spraakzaam. Ook de vraag van een Amerikaanse journaliste, of hij zijn film niet beter Murder had kunnen noemen en hoe hij dacht over euthanasie, bracht hem niet van zijn stuk.

“Ik vind het prima als er door mijn film een debat op gang komt over euthanasie. Niks liever dan dat, maar het was niet de insteek. Men mag ook niet van mij verwachten dat ik me met wat losse statements in dat complexe debat ga mengen. Mijn film is mijn bijdrage, en opdat iedereen ervan kan denken en vinden wat hij zelf wil, zal ik me ook niet aan duiding van mijn film wagen.”

De grandioze hoofdrollen in Amour worden gespeeld door de 81-jarige Jean-Louis Trintignant en de 85-jarige Emmanuelle Riva. “De acteurs waren cruciaal. Ik heb het script speciaal voor hen geschreven, zoals ik Caché heb geschreven voor Daniel Auteuil en La pianiste voor Isabelle Huppert. Dat vind ik een fijne manier van werken, omdat je zo gebruik kunt maken van de sterke kanten van een acteur. Zonder Jean-Louis en Emmanuelle had ik de film niet gemaakt. Ik zou geen andere acteur kunnen bedenken met een zelfde warmte en menselijkheid als Jean-Louis. Emmanuelle bewonder ik al zo’n vijftig jaar, sinds Hiroshima mon amour. Toen het script klaar was, heb ik haar gevraagd of ze langs wilde komen. Het was direct duidelijk dat ze geknipt was voor de rol en dat ze een geweldig paar zouden vormen.”

Het koppel is, zoals zo vaak bij Haneke, afkomstig uit de bourgeoisie, de gegoede bovenlaag. “Dat milieu ken ik nu eenmaal het beste. Ik kom zelf uit zo’n milieu en vind het gemakkelijker om te schrijven over zaken en mensen waarvan ik wat weet. Daarbij komt dat ik geen sociaal drama wilde maken. Als ze straatarm waren geweest, zou het publiek kunnen denken: als ze rijker waren was het anders gelopen, dan was het probleem nooit zo groot geweest. Dat wilde ik per se voorkomen. Want dat is niet het geval. Sociale intelligentie speelt ook geen rol. Dat soort pseudo-oplossingen en -verklaringen wilde ik op voorhand elimineren.”

Het verhaal is niet gebaseerd op zijn eigen ouders, benadrukt Haneke, hun Weense appartement stond wél model. “Bij het schrijven is het handig om een concrete ruimte voor ogen te hebben, zodat je weet wat de afstand is tussen de verschillende vertrekken. Dat heeft namelijk consequenties voor het verhaal, hoe lang het duurt om bijvoorbeeld van de keuken naar het toilet te lopen. Daarom is de lay-out gemodelleerd naar het appartement van mijn ouders. Het is precies zoals ik het had beschreven nagebouwd in een studio in Parijs. Omdat het een Franse film is hebben we alleen de inrichting een beetje aangepast, Frans in plaats van Biedermeier… Aan de muren wilde ik graag vreedzame landschappen, zonder mensen erop, uit de 18e en 19e eeuw. Mijn art director heeft me vervolgens schilderijen laten zien van een aantal Scandinavische schilders. Die vond ik erg geschikt, maar ze bleken niet haalbaar omdat ze in musea hangen en veel te duur waren. Gelukkig hebben we geschikte, veel goedkopere alternatieven gevonden.”

Op de openingsscène na speelt de gehele film zich af in het appartement van Anna en Georges. “Ik zocht naar een geschikte formele benadering en dacht al snel dat de klassieke drie-eenheid van tijd, plaats en handeling het thema recht zou doen.”

Dat die strakke vorm gemakkelijk voor koud en klinisch kan worden gehouden, neemt Haneke voor kennisgeving aan. “Dat is vervelend.” Hij frunnikt even aan zijn baardje, en vervolgt dan. “Dat is het gevolg van het feit dat alles en iedereen zo nodig in hokjes moet worden gestopt. Ook iedere regisseur krijgt een etiket opgeplakt: zij is gespecialiseerd in dansfilms, hij maakt koude en klinische films. Wat kan ik daar nu tegen doen? Ik probeer telkens weer een andere film te maken; ik hoop dat ik mijn publiek keer op keer blijf verrassen.”

Amour van Michael Haneke draait nu in de Nederlandse bioscopen.