jpekker

“Ik had een enorme behoefte aan lichtheid”

“Het begon met een droom. Ik droomde over mijn oude installaties. Toen ik wakker werd, dacht ik: als ik morgen dood ben, wat gebeurt er dan mee? Toen bedacht ik dat ik er maar beter zelf wat nieuws van kon maken. Ik heb mijn oude installaties nieuw leven ingeblazen.”

In een enorme loods in Zwanenburg bouwde de Amsterdamse kunstenaar Joanneke Meester een vogel van materiaal afkomstig uit haar vroegere installaties Need you, Playground, Safe/Not Safe en Love me. In die werken kwam haar fascinatie voor de donkere kant van de dingen tot uitdrukking; ze waren macaber, zwart. In Bird, zoals ze de vogel doopte, is daar maar weinig van terug te zien. De oude betekenissen hebben plaatsgemaakt voor nieuwe perspectieven. “Ik was er wel een beetje klaar mee, met dat zware. Ik kan het niet meer zo goed zien, ook niet van anderen. Het zal ook wel weer een fase zijn, maar ik had een enorme behoefte aan lichtheid.”

Eind november kwam Meester via via terecht in de loods aan de Kerkhoflaan, een voormalige steenhouwerij, gespecialiseerd in graf- en gedenkstenen. Ze huurde een busje en vervoerde al het materiaal dat ze de afgelopen jaren keurig in haar kelder had opgeslagen (“Ik gooi niet zo makkelijk iets weg”) naar Zwanenburg. Een geprinte foto van een landende adelaar diende als voorbeeld. De eigenaar van de loods hielp haar de afgelopen maanden met het realiseren van haar droom.

Het resultaat is een “vrije interpretatie” van een vogel; een beest dat krachtig én kwetsbaar tegelijk is. Hij lijkt zijn vleugels uit te willen slaan, maar zit klem onder de nok van de loods. “Een vogel staat voor vrijheid en onafhankelijkheid. Voor macht en schoonheid. Een vogel leert mij dat we het leven in zijn geheel moeten proberen te zien, zowel de lichte kant als de schaduwzijde.

In haar vogel zijn tl-buizen verwerkt, aluminium buizen, hout en plastic schotten. De snavel is een dakkapel van een kinderspeelhuis, de ogen zijn twee monitoren. “We hebben alleen een paar dozen schroeven en moeren gekocht, verder is alles gerecycled.”

De filmpjes die op de monitoren worden vertoond zijn wel nieuw: afwisselend zijn plussen en minnen te zien, alsof het beest met zijn ogen knippert. Eén poot steunt op een derde monitor, waarop niets te zien is. Uit de koptelefoons die aan de ogen bungelen komt ook geen geluid – het zachte getjilp wordt geproduceerd door vogeltjes buiten. “Als je goed luistert, kom je tot een besef van eenvoud. Vogels hebben de perfecte, natuurlijke balans tussen stilte en het invullen van stilte. Tussen ruimte en vorm.”

Joanneke Meester (Purmerend 1966) studeerde aan de kunstacademie en het Sandberg Instituut in Amsterdam. In haar installaties en schilderijen, video’s en collages onderzocht ze aanvankelijk het onderhuidse geweld dat in ieder mens aanwezig is.

In 2004 baarde ze opzien met een minipistooltje gemaakt van haar eigen huid. Het was een beladen statement, waarmee ze haar bezorgdheid over het toenemende geweld in de samenleving tot uiting wilde brengen.

In Meesters recente werk speelt taal een belangrijke rol. Haar fascinatie ontstond doordat ze steeds vaker moest constateren dat taal tekortschiet om gevoelens duidelijk te maken. “Ik merkte hoe woorden op verschillende manieren geïnterpreteerd kunnen worden; hoe woorden verschillende verwachtingen kunnen opwekken. Door lichaamstaal, door intonatie. Iedere keer als ik iets schreef, voldeed het niet; was het niet precies wat ik bedoelde.

Meester begon een zoektocht om de gelaagdheid en complexiteit van taal in beeld te vangen. Ze beschreef enorme doeken, haalde bepaalde woorden en zinnen weer weg. Schilderde er overheen, knipte stukken doek weg of bedekte woorden.

Een voorbeeld van deze manier van werken is het metersgrote, ironische doek Tate Modern Here I Come! Imagination is more important than knowledge: Einstein. Met een glimlach: “Tate Modern, Here I Come, dat is natuurlijk mijn stellige overtuiging. Maar nadat ik de tekst op een doek had geschilderd, vond ik het zo plat. Ik heb toen de letters en woorden uit imitatieleer en textiel geknipt. Van de restanten heb ik vervolgens een compositie gemaakt. Ik haal weg, vertaal naar beeld, knip en plak. Ik deconstrueer en construeer. Zo is een totaal abstracte wereld ontstaan. Een wereld die ruimte laat voor verbeelding. Het enige wat nog naar de oorspronkelijke tekst verwijst is de titel.”

Op min of meer dezelfde manier bewerkte Meester een pianostuk (“Er vallen stiltes op de plekken die zijn afgeplakt”). Uit tijdschriftenadvertenties en affiches sneed ze alle commerciële informatie en boodschappen weg. De “architectonische ruimten” die daardoor ontstaan, noemt Meester “non commercial spaces”.

Bird is een voortzetting van dit proces van deconstructie en reconstructie. Maar dan in drie- in plaats van tweedimensionale vorm. “Het is eigenlijk een soort driedimensionale collage. Al het sombere heb ik gewoon weggelaten; het is daardoor veel lichter; veel uitbundiger dan het werk waaruit het is voortgekomen. Simpel? Kunst hoeft helemaal niet zo ingewikkeld te zijn, heb ik ontdekt. Toen ik net bezig was, had ik hele vastomlijnde ideeën wat kunst moest zijn: het moest moeizaam gaan, een strijd zijn. Ik ben nog steeds intensief met kunst bezig, maar op een andere manier. Ik ga veel meer met de stroom mee. Dat levert me nu veel meer op.”

Zondag, aan het einde van de middag (“Als het begint te schemeren en de tl-buizen aangaan is hij op zijn mooist”), presenteert Meester Bird aan vrienden, bekenden en mensen uit de kunstwereld. “De grootste voldoening zit ‘m voor mij in het werkproces. En dat hij af is, natuurlijk, maar ik hoop dat er belangstelling komt voor Bird en dat hij ook nog ergens anders te zien zal zijn. Dat hij de wijde wereld ingaat in plaats van in delen terug naar de kelder. Vooral de aluminium delen zijn erg kwetsbaar, maar ik denk dat ik hem nog wel een keer uit elkaar kan halen en weer kan opbouwen. Zo niet? Dan zullen de onderdelen waarschijnlijk ooit weer in een ander werk opduiken.”

Bird van Joanneke Meester wordt zondag gepresenteerd in Zwanenburg. Geïnteresseerden kunnen een afspraak maken via Meesters website: www.joannekemeester.nl.