jpekker

“Ik blijf mezelf uitdagen”

“Ken je dit?” Ruud van Empel wijst naar een boek dat op het salontafeltje ligt in zijn Amsterdamse huis annex werkruimte: Reputaties – Hoe de kunstenaar aan zijn goede naam komt van D. Kraaijpoel, geleend van de bibliotheek.

“Dit zou iedereen moeten lezen die in de kunstwereld werkt. Dat is natuurlijk een enorm tegenstrijdig wereldje; er is eigenlijk geen vat op te krijgen… Dit boek helpt me daarbij; er staat bijvoorbeeld dat de zogenaamde officiële kunstwereld enorm behoudend is en wordt geregeerd door een soort Politbureau… Dat verklaart misschien waarom de dingen lopen zoals ze lopen; waarom mijn werk in Amerika en Japan razend populair is en ik hier in bepaalde kringen geen poot aan de grond krijg. Dat kleine kunstwereldje is overigens een stuk minder enthousiast over de boeken van Kraaijpoel dan ik. Kijk, achterop wordt geciteerd wat Anne Tilroe van Kraaijpoel vindt: ‘de smiecht!’.” Van Empel kan er zelf smakelijk om lachen.

Een jaar geleden had Ruud van Empel (Breda 1958) een omvangrijke expositie in het Groninger Museum. Gelijktijdig verscheen er een documentaire, Ruud van Empel – De onschuld voorbij, gemaakt door zijn broer Erik. Vorige week opende alweer een volgende expositie, in de Amsterdamse vestiging van zijn vaste galerie Flatland, met veertien nieuwe werken. Monnikenwerken, waar dagen, nee weken werk in is gaan zitten. Van Empel: “Ik ben als een razende doorgegaan.”

Het een komt voort uit het ander bij Van Empel, die grafische vormgeving studeerde aan de Academie St. Joost, en voordat hij autonome kunst ging maken theaterdecors ontwierp en art-director was voor films en series als Theo en Thea en Kreatief met kurk. Landscape #1 en #2, bijvoorbeeld, twee metersgrote foto’s met tientallen mensjes tegen een grijze achtergrond, ziet hij als opvolgers van de serie Sophisticated, die weer was voortgekomen uit Wonder, waarop bijna tweehonderd perfect gestileerde, keurig gekapte blanke en gekleurde kinderen strak in de lens kijken.

Wonder was een vrij ambitieus werk. Ik wilde een zee van gezichten en kleuren, zodat je niet meer weet waar je moet kijken. Voor Sophisticated heb ik ervoor gekozen de kleurige kleding weg te laten, waardoor het geheel wat rustiger wordt. En op Landscape toon ik ze ten voeten uit. Dat is ook wel eens eerder gedaan, hoor: er is een kunstenaar die allemaal mensen heeft gefotografeerd vanuit een kerktoren, waardoor je van die mooie, lange schaduwen krijgt. Volgens mij is het een Nederlandse fotograaf. Bij mij is het natuurlijk altijd weer anders. Dat heeft te maken met mijn techniek; bij mij is alles gemonteerd, maar het is wel hetzelfde idee.”

Minstens zo fraai is de serie Sunday, met samengestelde portretten van (meest jonge) mannen en vrouwen, blank en zwart, alleen of in tweetallen, gearmd of hand in hand, bijna allemaal ten voeten uit en allemaal tegen een weelderige, groene achtergrond. “Het was een hel,” zegt Van Empel lachend. “Elk blaadje en takje is apart gefotografeerd. Ik heb dagen door wijken en straatjes in Brabant gelopen. Daar zie je het het meest, dat mensen hun buskusstruiken in allerlei vormen knippen. Rond, in een punt, in de vorm van een eekhoorntje. Ik dacht: laat ik daar eens iets mee doen. Dan krijg je een heel kunstmatige omgeving die toch natuurlijk is. Maar het uitknippen van die dingen is een hels karwei. Ik ben er dagen zoet mee geweest.”

Net als de vanaf nul opgebouwde tuinen zijn ook de ‘geportretteerden’ met behulp van het computerprogramma Photoshop samengesteld uit ontelbare foto’s. Alleen de gezichten al zijn opgebouwd uit tientallen foto’s van (vaak iets vergrote) ogen, neuzen, wangen, kinnen en jukbeenderen van verschillende modellen, die met engelengeduld zijn geselecteerd en vervolgens door Van Empel zijn gefotografeerd in zijn studio.

Er zijn nauwelijks beperkingen: met de computer creëert Van Empel licht en schaduwen, brengt hij scherpte en diepte aan, een dauwdruppel op een blad of een lieveheersbeestje op een grasspriet. Hij poetst en retoucheert, net zolang tot alles perfect is. Het resultaat zijn even overdonderende als raadselachtige collages, levensecht en gekunsteld tegelijk, waarin het draait om verhoudingen en expressies, perspectivische onmogelijkheden en schilderachtige kleurvlakken.

“Wat ik met Sunday probeerde is geïnspireerd op het werk van de Duitser August Sander, wat mij betreft een van de grootste fotografen van de 20e eeuw. Een gigant, maar ik kan zoiets niet. Hij portretteerde mensen in een tuin of op landweggetje, vaak heel ontroerend. Dat is niet te evenaren. Ik heb geprobeerd een aantal staande portretten te maken in één setting, van mensen ten voeten uit, maar op mijn eigen manier: dus geheel gemonteerd.”

Op een van de mooiste portretten staat een keurige, oudere dame voor een Franse tuin waarin een pauw rondloopt. “Zij was ook op de opening. Althans, ook voor haar heb ik meerdere modellen door elkaar gebruikt. Het zijn haar neus en mond. Vooral haar mond is heel karakteristiek, dus je kunt haar nog wel herkennen. Maar het zijn niet haar ogen en haar hoofd. De jongen die het voorhoofd heeft geleverd, was óók aanwezig op de opening, maar die herkende zichzelf niet. Hij is een stuk jonger, ik heb de rimpeltjes hier en daar moeten verdubbelen.”

Het nieuwe werk slaat aan; tijdens de opening was al een groot aantal verkocht. “Dat is fijn. Voor de galeriehouder, natuurlijk, maar ook voor mij. Dat zegt Kraaijpoel ook. In een van zijn boeken citeert hij Mozart. Die schijnt gezegd te hebben dat-ie alleen zijn bed uit komt als er wat te verdienen valt. Anders deed-ie niks. En dat is toch een heel belangrijk kunstenaar. Waarmee ik niet wil zeggen dat ík alleen maar voor het geld werk, in tegendeel eigenlijk. Maar het is wel een belangrijk aspect; de klanten moeten worden bediend. Met werk dat herkenbaar is, een eigen signatuur heeft én tegelijkertijd telkens weer een beetje anders is. Ik wil natuurlijk wel vooruit. Niet omdat ik vind dat mijn werk iedere keer vernieuwend moet zijn, maar gewoon, omdat ik het vervelend vind om elke keer hetzelfde te doen. Dan wordt het een gimmick. Ik volg liever een artistieke weg; ik blijf mezelf uitdagen.”

De nieuwe werken zijn niet alleen in Amsterdam te zien, ze reizen de komende maanden ook met Van Empels Groninger expositie mee naar Antwerpen en Stockholm, en nu eerst naar het MOPA, het Museum of Photographic Arts in San Diego. Van Empel gaat mee. “Ik ben twee weken uitgenodigd. Ik logeer in het beach house van een van de sponsors van het museum. Ik zag meteen zo’n houten huisje voor me, maar het is een vrijstaande villa aan het strand, met vier verdiepingen. We mogen zelfs de Porsche die in de garage staat gebruiken als we van Del Mar naar San Diego gaan… De eigenaar is een grote fan van mijn werk.”

Ruud van Empel, Sunday Chapter. T/m 10/11 in Flatland Gallery. Lijnbaansgracht 314, Amsterdam. Bij de expositie is een gelijknamig cahier verschenen in een gelimiteerde oplage van 199 exemplaren, met daarin een originele ‘archival pigment print’.