jpekker

Hoe een geur te verfilmen

‘Toen hij eindelijk leerde praten, ontdekte hij dat taal ontoereikend was voor alle geursensaties die hij en niemand anders ervoer’, vertelt de alwetende verteller over de jonge, wilde Jean-Baptiste Grenouille, de moordenaar in Perfume: The Story of a Murderer.

Het is min of meer hetzelfde probleem waarmee regisseur Tom Tykwer zelf moet hebben geworsteld. Als woorden al tekort schieten, hoe zit het dan met beeld? Hoe verfilm je een geur?

Al in 1929 werd in de filmhuizen geëxperimenteerd met geuren, maar geen van de vindingen – van de Aromara en de Smell-O- Vision tot de Odorama: scratch- ‘n’-sniff geurkaarten waarmee de bioscoopbezoeker op gepaste tijden kon meeruiken – sloeg aan.

Een verfilming van Das Parfum, de bestseller van Patrick Süskind uit 1985, kwam dan ook jarenlang niet van de grond, hoewel het toch niet de minsten waren die zich erover bogen. Ridley Scott, Tim Burton, Martin Scorsese, Milos Forman en Stanley Kubrick achtten het boek allemaal onverfilmbaar.

In de bioscoop moet de geur worden gecompenseerd, beseft Tom Tykwer; het beeld moet zo suggestief zijn dat de kijker zich de reuk verbeeldt. Het Duitse wonderkind, groot geworden met arthousefilms als Winterschläfer en Lola rennt, toont in het allereerste beeld van zijn 50 miljoen euro kostende, Engels gesproken, Duits-Frans-Spaanse coproductie een neus. Alleen maar een neus, in een streepje licht. Langzaam wordt het gezicht van Jean-Baptiste Grenouille (de Engelse acteur Ben Whishaw) zichtbaar, die op het punt staat ter dood veroordeeld te worden. Een neusvleugel trilt; je kunt hem horen ruiken.

Het is een stijlmiddel dat consequent terugkeert. Zoals Peter Greenaway zijn vreetfilm The Cook, the Thief, His Wife and Her Lover steevast op maaghoogte filmde, belicht Tykwer de neus van zijn protagonist en toont hij daarna de reukassociaties: van bloemetjes en blaadjes, sinaasappels en ander fruit tot natte stenen en een vrouwennek.

Perfume: The Story of a Murderer is gegoten in de vorm van een raamvertelling: nadat Grenouille ter dood is veroordeeld, gaat de film terug in de tijd naar 17 juli 1738 en wordt duidelijk welke weg het weeskind is gegaan na zijn geboorte achter een viskraam op de markt van Parijs. Hoe hij zich van leerlooier opwerkt tot parfumeursgezel. En hoe Grenouille nadat hij in een donkere nacht een mooi, roodharig meisje wurgt en er niet in slaagt haar geur vast te houden, begint aan een obsessieve queeste de parfum der parfums te maken.

Tykwer heeft een paar keer de hulp van een voice over nodig: John Hurt, met dezelfde mooie intonatie als in Jim Hensons The Storyteller. Verder is het twee uur en vijftien minuten durende Perfume: The Story of a Murderer pure cinema. Naast Whishaw overtuigen Dustin Hoffman, Rachel Hurd-Wood en Alan Rickman. De montage is effectief en bombastisch, de kostuums, de art direction en de belichting zijn oogstrelend, de massascènes zijn imposant.

De naar de foto’s van Spencer Tunick gemodelleerde finale waarin Grenouille op het dorpsplein van het parfumeursbolwerk Grasse een woedende mensenmenigte aan zijn voeten krijgt met een geparfumeerde, witte zakdoek is op de rand van kitsch én magistraal. Zoals een toreador een stier, betovert Grenouille jong en oud, arm en rijk, gelovigen en ongelovigen. Hun woede maakt plaats voor pure liefde. In slow motion. Op de geluidband klinkt door Tykwer zelf gecomponeerde, Arvo Pärt-achtige koormuziek.

Perfume: The Story of a Murderer is een psychologische thriller en een historische kostuumfilm ineen; een wreed sprookje én angstaanjagende horror.

Perfume: The Story of a Murderer van Tom Tykwer. Dinsdag 5 april, 0.20 uur, BBC2.