Het resultaat van een diepe depressie
Er bestaan twee versies van Antichrist van de Deense regisseur, manipulator annex meesterprovocateur Lars von Trier: ‘een ondeugende protestantse’ en een ‘aardige katholieke’. In de laatste ontbreken de meest extreme sequenties, omdat de film anders niet te verkopen is aan de televisie en ‘preutse’ afzetgebieden als Zuid-Europa, Azië en de VS. In Nederland werd eerstgenoemde versie in de bioscoop uitgebracht; welke versie ARTE vanavond uitzendt, is op voorhand onbekend.
In de pompeuze proloog – zwart-wit, slowmotion, Händels Lascia ch’io piangaop de geluidsband – heeft een stel seks op de wasmachine in de badkamer, Von Trier toont de penetratie in close-up. Het raam staat open; sneeuwvlokjes dwarrelen naar binnen. De wasmachine draait. Hun zoontje komt de badkamer binnen lopen – misschien ziet zijn moeder hem, misschien ook niet. Ze heeft in ieder geval geen oog voor hem, met vreselijke gevolgen: op het moment dat de twee klaarkomen, valt het jongetje uit het open raam (preciezer: hij stort zich naar beneden), zijn knuffel achterna. Eros en Thanatos, liefde en de dood, gevangen in één moment dat tegelijkertijd magistraal én kitscherig is.
In het vervolg van Antichrist (de laatste t in de filmtitel is vervangen door het vrouwteken) doen de naamloze man (Willem Dafoe), een afstandelijke therapeut, en zijn hypersensitieve vrouw (Charlotte Gainsbourg) er alles aan het verlies van hun kind te verwerken. Ze trekken zich daartoe terug in hun huisje (‘Eden’) in een paradijselijk bos. De verschillende stadia van haar kruisgang worden benadrukt door de titels van de hoofdstukken: ‘Verdriet’, ‘Pijn’, ‘Wanhoop’ en ‘De drie bedelaars’.
Antichrist – het resultaat van een diepe depressie, zo heeft Von Trier in talloze interviews laten weten – is een vat vol tegenstrijdigheden, een verbijsterende combinatie van expliciete seks en psychologische horror, van splatter en grand guignol. Van Rob Reiners Misery en Apichatpong Weerasethakuls Tropical Malady (een vos zegt halverwege de film: ‘de chaos regeert’). Van August Strindberg en Ingmar Bergman, Edvard Munch en Jeroen Bosch, Edgar Allen Poe, Freud en Nietzsche. Van seks en de dood, van seks en liefde, schuld en onschuld. Van man en vrouw, God en de mens. Van Bijbelse symboliek en aardse beslommeringen. Van emotie en verstand, natuur en cultuur, het spirituele en het rationele. Van (zelf)spot en pretenties (de film is opgedragen aan Andrej Tarkovski). Soms bloedstollend mooi (het camerawerk van Anthony Dod Mantle met name); dan weer hemeltergend klungelig (de special effects).
Beide acteurs maken diepe indruk, Gainsbourg nog net iets meer; ze voegt zich naadloos in het rijtje Emily Watson (Breaking the Waves), Björk (Dancer in the Dark), Nicole Kidman (Dogville), Bryce Dallas Howard (Manderlay). Het kost bloed, zweet en tranen, maar het resultaat is ernaar; het leverde haar een meer dan verdiende onderscheiding op in Cannes.
Maar wie moet er nu naar kijken, naar de vrucht van Von Triers therapeutische sessies? Hardcore horrorliefhebbers niet, en de vaste schare bewonderaars van Von Trier zal er ook een zware kluif aan hebben. Antichrist is een huiveringwekkende koortsdroom die je maar beter kunt mijden. Maar ook: een oerfilm die je gezien wilt hebben. En daarna nog een keer.
Antichrist van Lars von Trier. Woensdag 21/11, 23:05 uur, ARTE.
