“Het is een redelijk uitzichtloos verhaal”
De Amsterdamse journalist en filmmaker Arnold van Bruggen en fotograaf Rob Hornstra brengen samen de regio rond Sotsji in kaart, waar volgend jaar de Olympisch Winterspelen plaatsvinden. Onlangs verscheen de vierde publicatie in het kader van hun The Sochi Project: De geheime geschiedenis van Khava Gaisanova.
Van Bruggen en Hornstra zijn sinds 2009 bezig verhalen op te tekenen uit de regio rond de subtropische badplaats Sotsji – van Tsjetsjenië en Dagestan in de conflictrijke Noordelijke Kaukasus tot Abchazië, een afvallige provincie van Georgie, grenzend aan Sotsji. “De Noord-Kaukasus verkeert feitelijk in staat van oorlog, maar daar lees je bijna niets over. De propagandamachine werkt goed. Er wordt in Sotsji een soort model-Rusland opgetuigd, met prachtige dansende vrouwen in roodwitte jurkjes en frisse jongens en meisjes die zo goed mogelijk Engels proberen te praten om de bezoekers van dienst te zijn. In 2014 is Poetin vijftien jaar aan de macht, dit moet zijn visitekaartje worden; de coming out van een nieuw Rusland.”
Dat beeld wil hij bijstellen, nuanceren. Door de milieumisstanden te laten zien: de dorpen die worden weggeruimd, de uitbuiting van de arbeiders en door de enorme contrasten te tonen tussen Sotsji en de directe omgeving. “Er is veel onwetendheid. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Kerry had het onlangs over Kyrzakhstan. Toen Gérard Depardieu in Tsjetsjenië was, maakte hij voor de camera een dansje met de verschrikkelijke dictator Kadyrov. Kadyrov laat jongens ontvoeren, verdwijnen en vermoorden, vrouwen hebben er nauwelijks rechten. Maar wat zegt Depardieu? ‘Als de mensen hier zo kunnen dansen en ze dit soort muziek hebben, dan moet het wel een heel gelukkig volk zijn…’ Het is precies het propagandaverhaal dat Kadyrov en Poetin willen horen. Gullit deed er ook aan mee. ‘If I can make people happy, I’m happy’, zei hij toen hij trainer was van Terek Grozny. Voor een paar miljoen…”
Arnold van Bruggen (links) en fotograaf Rob Hornstra (rechts) met een van hun gesprekspartners
De samenwerking met fotograaf Rob Hornstra verloopt heel natuurlijk, aldus Van Bruggen. ‘En niet alleen omdat ik Robs flitslamp omhoog moet houden. Mijn teksten geven diepte aan de fotografie. In de Noord-Kaukasus zijn de dingen waar het echt om draait heel moeilijk te fotograferen. Het politiegeweld, de mensenrechtenschendingen. Zie maar eens terecht te komen in een politiecel waar wordt gemarteld. Zie maar eens aan een antiterroristische operatie deel te nemen… Zodra wij te dicht in de buurt van dat soort onderwerpen komen, worden we vrijwel altijd direct gearresteerd.”
Van Bruggen en Hornstra tekenen de verhalen op uit de monden van slachtoffers en ooggetuigen. “Zo komen we ook heel dichtbij. Hoewel het bepaald niet zonder risico is, willen ze hun verhaal graag vertellen. Neem Khava Gaisanova. Haar man is in 2007 verdwenen, waarschijnlijk gekidnapt door de politie. Sindsdien is ze wanhopig naar hem op zoek, maar ze heeft geen spoor van haar man kunnen vinden. Protesteren bij de officiële instanties heeft geen enkele zin heeft, dan word je direct opgepakt. Dus hoopt ze dat wij op de een of andere manier een doorbraak kunnen forceren.”
Het is hoop tegen beter weten in, aldus Van Bruggen. “Op de dag van de boekpresentatie kregen we bericht dat hij officieel is doodverklaard bij de rechtbank. Ik dacht: het is misschien wel fijn voor haar, zodat ze een periode kan afsluiten. Maar het houdt niet op. Ze vertrouwt de rechtbank niet, want die hoort bij Rusland. Khava vertelde dat ze haar achterkleinzonen, mocht ze die nog meemaken, zal opdragen de moordenaars van haar man te vinden om hem te wreken. Het is een redelijk uitzichtloos verhaal.”
Dezer dagen zijn Van Bruggen en Hornstra opnieuw in de Kaukasus; ook gaan ze een kijkje nemen bij de WK afstanden in de pas verrezen Olympic Oval in Sotsji. ‘De winterspelen kosten 50 miljard, 25 keer zoveel als de spelen in Vancouver in 2010. Daarvan gaat 2,5 miljard naar de beveiliging. En toch is de kans dat er een aanslag wordt gepleegd levensgroot. Want voor de separatisten in de Kaukasus betekent een aanslag in aanwezigheid van het mediacircus de hoofdprijs. Het is sinister om naar zoiets uit te kijken, want de voortekenen zijn niet goed: tot nu toe is Rusland er nog nooit in geslaagd een aanslag te voorkomen.’
Rob Hornstra en Arnold van Bruggen, De geheime geschiedenis van Khava Gaisanova. Uitgeverij Pegasus, 352 blz., ISBN 978 90 6143 373 6, € 29,–. Verkrijgbaar bij Athenaeum en Pegasus of via de website van The Sochi Project.
