Het beeld van de 21e eeuw: van een Louis Vuitton-tas tot handbeschilderde zonnebloemzaadjes
Gastcurator Joost Zwagerman vroeg 121 ‘prominente Nederlanders’ een beeld te kiezen dat symbool staat voor de pas begonnen 21ste eeuw. Een beeld dat kenmerkend, fascinerend of veelzeggend is voor de tijd waarin we leven en/of verband houdt met iemands persoonlijke leven. Het resultaat is Rollercoaster – Het Beeld in de 21e Eeuw, nu te zien in drie overvolle zalen van het MOTI uit Breda, het Museum of the Image (voorheen Graphic Design Museum).
De beelden zijn zeer divers, van snapshots tot doorwrochte kunstwerken, van films en boeken tot spotprenten en een (imitatie) Louis Vuitton-tas. Het maakt Rollercoaster een expositie als een magazine, een beeldenstorm die recht doet aan de stortvloed aan beelden die we dagelijks over ons uitgestort krijgen. Belangrijk en triviaal en beeldschoon en foeilelijk wisselen elkaar af.
Omdat er niets gestuurd of gemanipuleerd werd, kon het gebeuren dat drie van de ‘prominente Nederlanders uit de cultuurwereld’ hetzelfde beeld kozen: de iconische foto Richard Drew, van een man die van het brandende World Trade Center is gesprongen, en ondersteboven, bijna ontspannen naast de noordelijke toren hangt.
“Hij doet mij onweerstaanbaar denken aan de Toren van Babel van Breughel”, noteerde Freek de Jonge. Voor Frits Gierstberg, curator van het Fotomuseum in Rotterdam, symboliseert dit beklemmende beeld “de vrije val waarin de wereld na de aanslagen van 9/11 gevoelsmatig terechtkwam én de grote verschuivingen die sindsdien het onzekere politieke wereldtoneel beheersen.” “Hier viel niet alleen een man, maar het optimisme van de westerse beschaving na de val van de Muur”, motiveerde filosoof Menno Lievers zijn keuze.
De foto is op groot formaat op een muur geprint, direct aan het begin van de expositie. Ernaast hangt een zogenaamd ‘tegenbeeld’, een beeld dat een gesprek aangaat met een gekozen beeld: de boekcover van Don DeLillo’s roman Vallende man uit 2007. Daarop ontbreekt de man; maar hij staat direct op je netvlies, door de combinatie van de boektitel en de foto van de gevel van het WTC. En daar weer naast hangt een tekening, Vallen 5, van Paul van Dongen, gekozen door schrijver Willem Jan Otten. “Ik ken geen overtuigender verbeelding van tuimelen uit de tijd, uit het geloof, uit het bezield verband.”
Door de hele expositie hangen kleine schermpjes met het gezicht van Zwagerman. Als je op een rode knop drukt, begint hij te praten. “Wanneer begon de 21e eeuw eigenlijk?”, vraagt Zwagerman zich af. Om direct zelf het antwoord te geven: “Op 11 september 2001, de dag dat de torens vielen.”
Dat geldt overigens niet voor iedereen. Zo koos Stedelijk Museum-curator Bart Rutten een video van Jeroen Kooijmans uit 1998, waarin een Boeing door een eenvoudige ingreep – het draaien van de camera – een looping lijkt te maken. “Daar kon toen nog hartelijk om gelachen worden.” En kunstenaar Barbara Visser koos een schoolportret van Steve Jobs uit 1972. “Om te tonen dat in iedere schijnbaar gewone tiener misschien wel een Steve Jobs verborgen zit.”
Er zijn veel kunstwerken te zien, zoals Michael Haneke’s met een Gouden Palm bekroonde meesterwerk Das weisse band, Ronald Ophuis naargeestige schilderij Birkenau 1 en Ai Weiwei’s Sun Flower Seeds, volgens journaliste Bianca Stigter “hét kunstwerk van de 21e eeuw.” Dat is overigens niet in Breda, in een piepkleine vitrine liggen drie handbeschilderde zaadjes.
Maar niet alles is kunst. Jan Mulder koos een ‘echt kwakende eend’, als symbool voor de toestand in de wereld in de 21e eeuw, Frits Barend selecteerde een foto van de foute wissel van Sven Kramer, tijdens zijn 10 km-rit op de Olympische Spelen van Vancouver in 2010. “En zeg dan nooit: ach, het is maar schaatsen.” En Albert Verlinde – die samen met oud-museumdirecteur Rudi Fuchs op de Rollercoaster-poster staat; bien étonnés de se trouver ensemble – koos een fragment over de zelfgekozen dood van acteur-zanger Antonie Kamerling uit zijn eigen programma RTL Boulevard. De uitzending geeft volgens de musicalproducent annex presentator goed weer “hoe we in de 21e eeuw rouwverwerking een plek hebben gegeven in de media.”
Zo kun je het ook bekijken.
Rollercoaster – Het Beeld in de 21e Eeuw. T/m tot 2/9 in MOTI, Boschstraat 22 Breda
