Gevonden foto’s en met typex bewerkte poëzie
“Het zijn projecten die te experimenteel zijn voor de reguliere uitgeverijen. Ze zijn in het Engels of met gebruikmaking van een gevonden tekst, met typex bewerkt, of gemaakt volgens een ander bijzonder procédé… Mijn eerste boekje heb ik in 2000 in een week tijd geschreven, vervolgens heb ik ruim twee jaar rondgelopen om het uitgegeven te krijgen. Toen drong het tot me door dat ik het zelf moest gaan doen . Het was noodzaak, en dat is het nog steeds. Niemand zal het op deze manier voor mij doen; zo precies, zo verzorgd, zo volgens mijn eigen visie. In de poëziewereld betekent ‘uitgegeven in eigen beheer’ vaak zo veel als ‘niet goed genoeg voor De Bezige Bij’, maar dat is het dus niet. Het past er gewoonweg niet.”
Elisabeth Tonnard (Leerdam, 1973) is schrijver en beeldend kunstenaar. In 2003 verscheen haar eerste Engelstalige poëziebundel Let us go then, you and I, een met typex bewerkt gedicht van de Amerikaans-Brits dichter T.S. Eliot. Inmiddels publiceerde ze al 27 kunstenaarsboeken, variërend in grootte en oplage, die zijn opgenomen in de collecties van onder meer het Centre Pompidou, Tate, MoMA Library en het Nederlands Fotomuseum. “Er melden zich soms ook andere kunstenaars, maar daar begin ik niet aan. Ik maak alleen boeken die van A tot Z mijn eigen werk zijn.”
Tonnard gebruikt taal als beeld en beeld als taal. Als een vj samplet ze uit archieven opgeduikelde foto’s en teksten van dode dichters. Haar boeken houden het midden tussen ready-made, cut-up en bewerking; ze zijn het concept én de uitwerking ineen.
Zo maakte ze twee boeken op basis van het archief van een straatfotograaf uit San Francisco, die voor een bioscoop snapshots van passanten schoot. De nachtelijke foto’s van eenzame, vaak stuurs kijkende wandelaars combineerde ze met negentig verschillende Engelse vertalingen van de beginregels van Dante’s Inferno. “Eigenlijk zeggen alle geportretteerden nu hetzelfde, maar in verschillende bewoordingen. Midway along the journey of our life / I woke to find myself in a dark wood, / for I had wandered off from the straight path. Ook de filmtitels, zoals Hell is a city en Of the Doomed, nog net zichtbaar op de gevel van de bioscoop, gaan meespelen als je beter naar de foto’s kijkt.”
In The Man of the Crowd combineert Tonnard eigen fotografie met een kort verhaal van Edgar Allan Poe. Dat wil zeggen: met haar interpretatie van het verhaal uit 1840, waaruit, zoals uit al haar werk, een enorme taalvaardigheid spreekt. In The story of a young gentleman vertelt ze een zesregelig verhaal over een man die Oorlog en vrede leest, waarin Tolstoj’s honderden pagina’s tellende roman in zijn geheel is opgenomen. En uit de wraakzuchtige post 11 september-toespraken van George W. Bush destilleerde ze dreigende, maar verrassend poëtische nieuwe gedichten die ze bundelde in Enduring Freedom. The Poetry of the President: I said to / the Taliban, / turn them over, destroy the camps.
Ook maakte Tonnard een onzichtbaar boek, The Invisible Book. In een oplage van honderd, te koop voor nul euro. De eerste editie was binnen 5 minuten uitverkocht. Die werd in zijn geheel opgekocht door de Duitse kunstenaar Joachim Schmid, die de ‘boeken’ vervolgens op eBay aanbood. “In het begin gingen ze weg voor wel 17 euro; sommige verzamelaars willen nu eenmaal per se de eerste druk hebben. Het is vreemd: er zijn mensen die mijn boeken duur vinden, die het nauwelijks accepteren dat ik er ook nog iets aan wil verdienen. Maar op eBay mag er wel aan worden verdiend. De tweede editie is overigens nog gewoon leverbaar.”
De bijzondere uitgaven van Elisabeth Tonnard zijn te bestellen op haar site of via 06-19979274.
