Frans Zwartjes’ foto’s zijn net zo wild, seksueel geladen, vrijgevochten, broeierig én intiem als zijn experimentele films
Een ontmoeting tussen de Amsterdamse galeriehouder en fotoboekenuitgever Willem van Zoetendaal en reclamefotograaf Jasper Zwartjes in Artis, ruim een jaar geleden, vormt het beginpunt van Frans Zwartjes – The Holy Family, een bijzonder fotoboek dat vanavond in EYE wordt gepresenteerd.
De twee kenden elkaar omdat Jasper Zwartjes twintig jaar geleden een van Van Zoetendaals eerste studenten was aan de Gerrit Rietveld Academie, waar hij destijds fotografie doceerde. Van Zoetendaal: “Frans Zwartjes gaf daar ook les, op de afdeling ‘voorheen audiovisueel’. Hij stak zijn hoofd weleens bij mij om de hoek om naar zijn zoon Jasper te informeren. Zo hebben wij elkaar ook leren kennen.”
In de dierentuin vroeg Jasper aan Van Zoetendaal of hij geïnteresseerd was in de foto’s van zijn vader, die hij tussen diens spullen had gevonden. Dat was Van Zoetendaal, een paar maanden later vond de overdracht plaats. “Ik wist onmiddellijk dat het wat was; ik herkende direct de rook die er vanaf slaat.”
De 600 zwart-witfoto’s dateren uit de periode 1968-1975, Zwartjes’ hoogtijdagen, en ademen exact dezelfde sfeer als zijn experimentele films, waarmee hij een reputatie over de landsgrenzen verwierf (Susan Sontag bestempelde hem tot ‘belangrijkste experimentele filmer van zijn tijd’). Zwartjes is er zelf op te zien, net als zijn echtgenote Trix en zijn andere muze, de vorige maand overleden kunstenaar en actrice Moniek Toebosch. Veelal bloot, overigens; Zwartjes’ foto’s zijn al even wild, seksueel geladen, vrijgevochten, broeierig én intiem als zijn films.
Van Zoetendaal benaderde verschillende musea of ze de foto’s in hun collectie wilden opnemen. Het Gemeentemuseum Den Haag hapte toe. In het najaar van 2013 zal in GEM, museum voor actuele kunst, een tentoonstelling aan Zwartjes worden gewijd. “Hij is daar goed op zijn plek, tussen tijdgenoten als Gerard Fieret en Anton Heyboer,” weet Van Zoetendaal. “Zwartjes is bovendien een Haagse kunstenaar; hij woont 300 meter achter het Gemeentemuseum.”
Het eerste exemplaar van het fotoboek dat Van Zoetendaal samenstelde en ontwierp wordt vanavond al aan Zwartjes overhandigd, in EYE, dat bijna al zijn films in de collectie heeft. Op het programma staan lezingen van Simona Monizza, die verantwoordelijk is voor de conservering van Zwartjes’ films, en Hans Janssen, hoofdconservator moderne kunst van het Gemeentemuseum. Trix Zwartjes komt vertellen over de bijzondere samenwerking met haar man. Daarnaast zijn er niet eerder vertoonde fragmenten te zien, van films die nooit tot voltooiing kwamen, screentests en een ‘nieuwe’, teruggevonden korte film die als dvd is opgenomen in het boek. “Frans is zelf de hoofdpersoon. Hij is hilarisch goed,” aldus Van Zoetendaal.
Ook wordt Living (1971) vertoond, Zwartjes’ ontregelende meesterwerk dat in 2007 werd opgenomen in de prestigieuze Canon van de Nederlandse Film. In het woordloze, nog geen kwartier durende filmpje gaan Zwartjes (in streepjespak) en zijn echtgenote Trix (in een blouse met een knoopje open; hun beider gezichten zijn wit geschminkt) de woonkamer binnen van hun nieuwe, lege Haagse huis. Zij legt een plattegrond van de woonkamer op de grond. Hij inspecteert de ruimte, een zakdoek in de hand. De vrouw ontbloot kortstondig haar borsten en gaat vervolgens verder alsof er niets is gebeurd.
Dat is het zo een beetje. Een dramatische lijn is in Living ver te zoeken; in het werk van de multi-getalenteerde Zwartjes is de vorm allesbepalend. “Zijn films én foto’s zijn rauwe, zintuiglijke ervaringen,” aldus Van Zoetendaal. “Het wordt een bijzondere avond.”
The Holy Family: Frans Zwartjes Special (compilatieprogramma). Do 6/12, 19.00u in EYE, IJpromenade 1. Frans Zwartjes – The Holy Family is verschenen bij Van Zoetendaal Publishers. ISBN 9789072532206. 35 euro. Na afloop zal Zwartjes exemplaren signeren.
