Een vrije geest in de toegepaste kunst
Vijfentwintig jaar zit hij in het vak, ontwerper Swip Stolk, een mijlpaal die wordt onderstreept met een monografie. ‘Swip Stolk. Is getekend – Zwart op Wit’ luidt de titel die het vuistdikke werk even woordspelig als adequaat samenvat: het bevat namelijk ontelbare getekende schetsen, en het in zijn geheel in zwart-wit.
Stolk (Zaandam, 1944) is autodidact én nadrukkelijk een kind van de jaren ’60: een vrije geest die zien brood verdient met toegepaste kunst. ‘Misschien is het mijn geluk geweest dat ik nooit een echte opleiding heb gehad’, zegt hij zelf. ‘Ik hoef niets af te leren, niets te overwinnen. Schroom om iets aan te pakken en tot aan de rand te gaan heb ik niet.’
Die instelling resulteerde in talrijke spraakmakende ontwerpen, voor klanten als het Nederlands Zuivelbureau, de Bijenkorf en de Nederlandse Spoorwegen. Stolk ontwierp het VARA-logo met de nurks kijkende haan met lellen als kloten en – veel later – onder meer het logo van hippe bladen als Dutch, Zoo, Stile en Chiq en affiches voor het Groninger Museum, waaronder de controversiële poster waarop een vrouw een man in de mond plast, voor een overzichtstentoonstelling van de Amerikaanse kunstenaar Andres Serrano.
Maar, schrijft Willem Ellenbroek in de informatieve inleiding van ‘Is getekend – Zwart op Wit’, er is meer. Veel meer. En alles houdt verband met elkaar en intervenieert van het een naar het ander. ‘Wat aanvankelijk papier was, zie je later terug in zacht rubber, roestvrij staal, Venetiaans glas of zwart perspex. Wat eerst een louter grafisch ontwerp was, wordt later een zelfstandig kunstwerk.’
Het begrip ‘visuele irritatie’ is volgens Stolk onlosmakelijk verbonden met zijn doorlopend experiment. Een ontwerp moet kunnen fascineren, in het netvlies haken. ‘Het gaat er niet om of mensen een bepaald ontwerp mooi vinden, maar of ze er door worden getroffen. Ze moeten de neiging hebben zich om te draaien en nog eens te kijken wat er precies aan de hand is.’
‘Swip Stolk. Is getekend – Zwart op Wit’ – een bijzonder luxe uitgave, gedrukt op verschillende papiersoorten en in verschillende technieken – staat vol van dergelijke ontwerpen. Ornamenten en dingbats waarin klavertjes vier, Maori- en bezweringssymbolen uit Oosterse culturen zijn te herkennen, logo’s in oneindig veel variaties, en ontelbare schetsen en voorstudies. En dan zijn er de wonderschone letters, zwierige symbolen en tekens en zelfs een compleet geheim alfabet, de Swip uit 2003, dat alleen te ontcijferen is met een (even onbegrijpelijke) decoderingskaart.
Elk teken staat voor een letter uit het gewone alfabet, maar heeft daarnaast een tweede, diepere betekenis. Zo staat de A voor Angry, de B voor Born, de L voor Love, de V voor Violence, de W voor Woman, de X voor X-ray en de Z voor Zodiac. De hiëroglyfen kwamen terug in een oorring, een broche en een tafelonderstel. De posters voor een tentoonstelling in het American Institute of Graphic Arts in 2004 in San Francisco voorzag Stolk ermee van een geheim stemadvies: No Bush. Hoe ingenieus ook, geholpen heeft het niet…
Is getekend – Zwart op wit. Vijftig jaar visuele statements. Swip Stolk (ontwerp en samenstelling) en Willem Ellenbroek (tekst). Uitgeverij De Buitenkant. prijs € 39,50, ISBN 9789076452791.
