Een Mondriaan in drie dimensies
Naast de hunebedden en Willem van Oranje, Rembrandt en Vincent van Gogh, de Grondwet en Max Havelaar heeft de commissie Van Oostrom in 2007 ook een stoel opgenomen in ‘De canon van Nederland’, die in vogelvlucht 5000 jaar Nederlandse geschiedenis weergeeft. De rood-blauwe stoel ontworpen door ontwerper en architect Gerrit Rietveld (1888-1964), om precies te zijn, als pictogram van de even revolutionaire als invloedrijke kunstbeweging De Stijl.
Grafisch ontwerper en filmmaker Lex Reitsma en kunsthistorica Marijke Kuper maakten samen een film over de leunstoel, die in de jaren twintig – het icoon was nog een gewoon gebruiksvoorwerp – 25 gulden kostte en vandaag de dag een vermogen opbrengt. Wat heet. Aan het begin van de film laat de Amerikaanse kunsthandelaar Leigh Keno een bod uitbrengen op een originele stoel (“Een schitterend sculptuur” roept hij euforisch, en “een Mondriaan in drie dimensies”). Het bieden begint bij 32.000 euro, Keno zegt tot 100.000 euro te willen gaan en tikt uiteindelijk af bij 220.000 euro. Het blijkt een goede investering. Aan het einde van de film betaalt het Rijksmuseum hem 303.000 euro voor het witte exemplaar uit 1923. “’t Is moeilijk te zeggen welk een waarde een ding op den duur krijgt”, zei Rietveld zelf al in 1937.
De stoel van Rietveld bevat fraaie archiefbeelden en geluidsfragmenten van Rietveld; een professor in de ergonomie weerlegt het vermeende gebrek aan zitcomfort. Kunsthistorici en conservatoren vertellen over de geschiedenis van de stoel (niet Mondriaan, die in die tijd nog met pastellerige kleuren bezig was, maar Bart van der Leck was de belangrijkste inspiratiebron), en er zijn beelden van meubelmaker Jurjen Creman, die met een waar timmermansoog een reconstructie van het eerste exemplaar van de stoel maakt.
Daarnaast bevat de documentaire een aantal onderhoudende anekdotes. Peter Alma jr. vertelt dat hij op jeugdige leeftijd toestemming kreeg van zijn ouders om twee originele beukenhouten Rietveldstoelen te vertimmeren tot een volière, waarin hij een vogelkwekerij wilde beginnen die hem miljonair had moeten maken. Het lukt Alma echter niet ze te slopen; de constructie was te stevig.
Het kan nog gekker: verzamelaar Paul Smit verhaalt hoe hij de twee originele stoelen die hij van een vriendin van zijn ouders kreeg eigenhandig rood, blauw en geel schilderde, later weer kaal liet schuren, en ze vervolgens op de overloop twee hoog stalde. “Rietveld werd in zijn eenvoud armoedig.”
De AVRO zendt de breed meanderende De stoel van Rietveld zaterdagochtend uit. De documentaire is ook op dvd verschenen, samen met een mooi vormgegeven, rijk geïllustreerd, tweetalig boek als eerste deel in de reeks Premsela Design Stories.
AVRO Close Up, zaterdag 19 maart, 10.30 uur, Nederland 1.
