Editor Job ter Burg over Paul Verhoevens Elle: “Het is iedere keer weer een zoektocht”
Vandaag wordt op het festival van Cannes de 21e en allerlaatste competitiefilm vertoond: Elle, de eerste Franstalige film van de 77-jarige Paul Verhoeven, gedraaid in Frankrijk met een Franse crew en met de Franse ster Isabelle Huppert in de hoofdrol. Slechts twee Nederlanders mocht Verhoeven ‘meenemen’: zijn persoonlijke assistente en editor Job ter Burg, die drie jaar geleden ook verantwoordelijk was voor de montage van Alex van Warmerdams eveneens voor de Gouden Palm-competitie uitverkoren Borgman.
“Dat is heel stoer, ja. Echt heel bijzonder. Wat zo leuk is, is dat film echt belangrijk wordt gevonden in Frankrijk. Dat merk je als je met een film in de officiële selectie zit; ze weten in Cannes hoe ze cinema moeten vieren. Natuurlijk komt er ook een hoop poeha bij kijken, maar de manier waarop ze het daar doen getuigt van een enorme liefde voor cinema.”
Ter Burg (Maarn 1972), die in 2010 een Gouden Kalf won voor de montage van Tirza en vorig jaar opnieuw genomineerd was voor Schneider vs. Bax, deed ook de montage van Verhoevens Zwartboek (2006). “Op Zwartboek zat eerst een Engelse editor, maar dat ging niet zo goed. Toen zei de producent tegen Paul: ik ken Nederlandse editors die het veel beter kunnen. Paul geloofde daar helemaal niks van, maar ze hebben toen toch een aantal Nederlandse editors een aantal scènes gegeven; die moesten maar laten zien wat ze daarmee zouden doen. Ik was daar een van; vanaf het moment dat ik had laten zien hoe ik het zou aanpakken, mocht ik Zwartboek monteren.”
De samenwerking beviel zo goed dat Verhoeven Ter Burg bleef vragen, zowel voor de montage van zijn crowdsourcingproject Steekspel (2012) als voor Elle. “Het is iedere keer weer een zoektocht: ik zet iets op een bepaalde manier in elkaar en daar reageert Paul dan op. De ene keer is het meteen goed; zo niet, dan ga je op zoek naar de pijnpunten. Hoe het duidelijker kan, of andersom, hoe we het minder duidelijk kunnen maken als het té expliciet is.”
Bij Elle, waarin Huppert Michèle speelt, een kordate zakenvrouw die in een kat-en-muisspel met haar verkrachter belandt, was het volgens Ter Burg belangrijk dat de kijker Michèle blijft volgen. “Zij moet in elke scène het houvast zijn voor de kijker. Je moet de hele tijd met haar mee naar de wereld kijken, zelfs als dat heel ingewikkeld is, omdat je zelf in een bepaalde situatie anders zou reageren dan zij doet. Dat is namelijk niet altijd even normaal; het is wel fascinerend, soms is het ook grappig, en vaak is het uiterst pijnlijk, ook omdat er een paar behoorlijk stevige scènes in de film zitten, een verkrachting en fysiek geweld. Toen ik daar vier dagen achter elkaar mee moest werken, was ik helemaal murw geslagen.”
Ter Burg heeft weleens van collega’s gehoord dat ze konden zien dat hij een film had gemonteerd, maar daar is het hem niet om te doen. “Het gaat niet om mijn inbreng, het gaat erom wat de film nodig heeft. Monteren is een vrij nederig beroep. Alex van Warmerdam zei eens tegen mij: ‘Op een gegeven moment gaat de film terugpraten. Dan zegt de film: dat kan jij nu wel heel leuk vinden, die ene scène of dat ene moment, maar ik als film, ik zie ‘m gewoon niet zo zitten; hij past gewoon niet bij mij. Hij moet eruit!’ Ik ben heel tevreden over de montage van Elle. Het is absoluut geen recht-toe-recht-aan thriller geworden, maar veeleer een character driven verhaal over een vrouw van wie je lang niet de hele tijd begrijpt waarom ze doet wat ze doet, maar door wie je wel geïntrigeerd raakt. Dat komt natuurlijk ook door de manier waarop het is geschreven én door de manier waarop Isabelle Huppert haar heeft gespeeld.”
De Franse taal stelde hem niet voor extra problemen bij de montage. “Mijn Frans is niet briljant, maar ik heb ook documentaires gemonteerd met interviews met Chinezen en Japanners en speelfilms waar stukken Arabisch in zaten – dat is veel ingewikkelder. Als het spel overtuigt, klopt het meestal wel. Ik kreeg aan het begin van de montage een aantal scènes binnen met een jonge acteur, waar twee of drie momenten bij zaten die ik net niet helemaal kon volgen. Toen ik het opzocht in de rapporten van de regieassistent stond er ‘hij mompelt een beetje, is niet goed te verstaan’. Toen wist ik dat ik op mijn eigen oren kon vertrouwen wat betreft de verstaanbaarheid.”
Ter Burg kwalificeert de hele montage als een prettig proces. “De Franse producent was ook heel betrokken; hij kwam vaak naar Amsterdam zodat we op de cruciale momenten met zijn drieën over de film konden praten. Volgens mij is hij heel blij met het resultaat. Paul zeker, en ik ook.”
Wat dat voor zijn carrière betekent, is moeilijk aan te geven, meent Ter Burg, die nu bezig is met de laatste loodjes van Martin Koolhovens Engelstalige western Brimstone. “Ik zou graag vaker in het buitenland werken, maar het is niet zo dat ik dat dit weekeinde even ga regelen in Cannes. Het is ook na Zwartboek, Borgman en Elle zeker geen gelopen koers en het is ook niet zo maar te zeggen hoe je het precies moet aanpakken; het hangt vaak heel erg van toeval aan elkaar.
Elle draait vanaf 2 juni in de Nederlandse bioscopen.
