jpekker

De wezenloosheid en de saaiheid van oorlog verbeeld

Een recalcitrante rekruut die onder handen wordt genomen door een sadistische drill instructor – het is een bekend beeld uit tal van oorlogsfilms, van An Officer and a Gentleman (1982) en Platoon (1986) tot Full Metal Jacket (1987) en de animatiefilm Valiant (2005).

In Jarhead van de Britse Oscar-winnaar Sam Mendes heet de dwarse eenzaat Anthony Swofford (Jake Gyllenhaal). In voice-over – hetzelfde stijlmiddel dat Mendes  toepaste in American Beauty – vertelt Swofford dat hij de zoon is van een Vietnam-veteraan, verwekt in een hotel tijdens een weekendverlof. Zijn zus zit in een inrichting. Logisch dat Swoff, zoals hij door zijn maten wordt genoemd, weg wilde van huis, al kan hij in dienst zijn draai ook maar moeilijk vinden.

‘Wat doe jij hier eigenlijk?’, wil de brute drill instructor weten. ‘Ik heb op weg naar school een verkeerde afslag genomen’, luidt het bijdehante antwoord. Swofford moet het direct bekopen; voor straf beukt de D.I. zijn hoofd tegen de muur. Welkom bij de mariniers, het keurkorps van het Amerikaanse leger.

Om onder het straffe bewind uit te komen, drinkt Swoff laxeermiddel. De zwarte sergeant Sykes (Jamie Foxx) plukt hem van het toilet terwijl hij De vreemdeling van Camus leest en geeft hem een baan als scherpschutter.

Jarhead is een losse, pientere verfilming van Jarhead – A Marine’s Chronicle of the Gulf War and Other Battles, de cynische autobiografie van de Amerikaanse ex-soldaat Anthony Swofford (1970), die wekenlang de bestseller-lijst van The New York Times aanvoerde. Swofford werd naar Saoedi-Arabië gestuurd nadat Saddam Hussein Koeweit was binnengevallen. De scherpschutter loste geen enkel schot tijdens zijn verblijf in de woestijn.

Omdat het script het Pantagon niet welgevallig was, stelde het Amerikaanse leger geen tanks en vliegtuigen beschikbaar voor de opnamen. Het blijkt geen bezwaar; in Jarhead wordt nauwelijks gevochten. Er sterft maar één marinier uit Swoffs eenheid – als tijdens een oefening per ongeluk met scherp wordt geschoten.

Nadat Swoff per luxe passagiersvliegtuig met vrolijke stewardessen naar Saoedi-Arabië is gevlogen, lost hij geen schot meer. Hij slijt zijn dagen met trainen, masturberen, water drinken, en zijn wapen schoon houden. Voor de camera’s van de Amerikaanse networks spelen de ‘jarheads’ (‘potdeksels’, een verwijzing naar het kapsel van de mariniers: kort geschoren met een pluk bovenop) een potje football in vol ornaat, inclusief gasmasker. Bij 45 graden celsius.

Swoff en zijn makkers maken zich niet druk om de Koeweitse olie of het zenuwgas van ‘Sodom Insane’. Hun nachtmerries gaan over hun ontrouwe vrouwen en vriendinnen. In het kamp is een muur beplakt met foto’s van de vrouwen die er met de buurman vandoor zijn.

Mendes toont de wezenloosheid en de saaiheid van de eerste Golfoorlog, de strijd die gewonnen werd met van grote afstand uitgevoerde precisiebombardementen. Als Swofford eindelijk een bijdrage denkt te kunnen leveren aan ‘Operation Desert Storm’ – hij moet met een gericht schot een hoge officier onschadelijk maken -, wordt alsnog de luchtmacht ingezet. En wordt een complete vesting weggevaagd.

‘Er is hier geen plaats voor Rambo-gedoe’, waarschuwt een officier. De meeste soldaten krijgen geen Irakees te zien. In een surrealistische scène – Jarhead is fantastisch gefotografeerd door Roger Deakins, de vaste cameraman van de Coen-broertjes – loopt Swoffs patrouille in de onmetelijke woestijn een aantal Arabieren met kamelen tegen het lijf. Als ze dan eindelijk onder vuur worden genomen, is het ‘friendly fire’ van Amerikaanse vliegtuigen.

In Jarhead is geen plaats voor prekerig patriottisme; Mendes maakt het ook niet mooier dan het is en doet geen poging de geschiedenis te herschrijven. De strijd is niet heroïsch. Integendeel. Hij toont een in de as gelegd Irakees burgerkonvooi met tientallen zwartgeblakerde lijken, laat zien dat de Amerikaanse soldaten monddood worden gemaakt als de netwerken televisiestations op bezoek komen, en hoe ze gedwongen worden pillen in te nemen tegen Irakese chemische wapens. Op de soundtrack klinkt Don’t worry, be happy.

Jarhead van Sem Mendes, donderdag 3 maart, 23.35 uur, RTL7.