De Nederlandse film in 2014
Half juli 2014 maakte het Nederlands Filmfonds bekend dat 34 filmprojecten, waaronder de coproductie Schneider vs Bax van regisseur en scenarist Alex van Warmerdam, een bijdrage ontvangen uit het budget van de nieuwe ‘Stimuleringsmaatregel Filmproductie in Nederland’. De stimuleringsregeling, bedoeld om de aantrekkingskracht van Nederland voor zowel binnenlandse als buitenlandse filmproducties te vergroten, biedt een financieel voordeel van maximaal dertig procent in de filmproductiekosten die aantoonbaar in Nederland zijn besteed – van beeld- en geluidsmontage tot locaties, acteurs en speciale effecten. Door de eerste investering van in totaal 8,5 miljoen euro zal 47,9 miljoen aan productie-uitgaven in Nederland worden gerealiseerd.
De regeling was twee maanden eerder gepresenteerd tijdens het filmfestival van Cannes, tot groot enthousiasme van Minister van OCW Jet Bussemaker: ‘De Nederlandse filmindustrie kan een belangrijke rol gaan spelen in de internationale film- en entertainmentsector.’ Filmfondsdirecteur Doreen Boonekamp sprak van een grote stap voorwaarts voor de gehele Nederlandse filmindustrie. ‘Met onze hoog gekwalificeerde professionals, uitstekende infrastructuur, unieke locaties en nieuwe financieringsmogelijkheden heeft ons land de internationale industrie veel te bieden.’
Er was lang gelobbyd voor een maatregel die het productieklimaat in Nederland moest bevorderen en de internationale concurrentiepositie van de Nederlandse filmindustrie kon versterken. In de ons omringende landen bestonden namelijk al wel van dit soort stimuleringsmaatregelen, met een ‘ongelijk speelveld’ als resultaat. Daardoor vertrokken toptalenten naar het buitenland, kwamen er nauwelijks nog buitenlandse producties naar Nederland, wat leidde tot een enorme inkomstenderving en failliete (post)productiebedrijven, zo toonde het rapport Economic contribution of the Dutch film and audio-visual industry dat Oxford Economics opstelde in opdracht van Filmproducenten Nederland, de Nederlandse Vereniging van Filmdistributeurs, de Nederlandse Vereniging van Bioscoopexploitanten en het Nederlands Filmfonds.
Mede gelet op de positieve effecten in het buitenland adviseerde Oxford Economics de Nederlandse overheid fiscale of economische stimuleringsmaatregelen in te voeren. Maar daartegen bestond in de politiek de nodige weerstand, wat voor een groot deel op het conto kan worden geschreven van de ‘cv-maatregel’, waaraan op 1 januari 2007 formeel een einde was gekomen.
Dat de Nederlandse filmindustrie sindsdien een concurrentienadeel ondervindt ten opzichte van het buitenland, daar was iedereen het wel over eens. Maar over de aanpak liepen de meningen uiteen. Na veel wikken en wegen besloten de ministeries van Financiën, Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) en Economische Zaken (EZ), daartoe opgeroepen in een motie van Vera Bergkamp en Jacques Monasch, de cultuurwoordvoerders van respectievelijk D66 en PvdA, uiteindelijk tot een zogenaamde cash rebate.
De benodigde twintig miljoen is afkomstig uit de ruimte voor lastenverlichting voor bedrijven. ‘Deze impuls van twintig miljoen stimuleert de filmindustrie, de werkgelegenheid en de innovatie!,’ aldus Bergkamp. ‘Nederlandse filmprofessionals kunnen weer op kwaliteit gaan concurreren met hun buitenlandse collega’s. Dat is enorm belangrijk: het aantal internationale coproducties neemt de laatste jaren sterk toe; iedereen maakt gebruik van elkaars talent, zonder grenzen,’ stelde Filmfondsdirecteur Boonekamp tevreden. ‘Doordat er meer buitenlandse producties naar Nederland komen, wordt niet alleen de werkgelegenheid gestimuleerd, maar krijgt talent de kans zich te ontwikkelen en komt er ruimte voor innovatie. Het is een impuls voor de gehele audiovisuele industrie.’
Tijdens het festival van Cannes werd behalve de nieuwe steunmaatregel ook de Netherlands Film Commission geïntroduceerd: een Engelstalige website met informatie over financieringsmogelijkheden in Nederland voor internationale filmproducties (waaronder de Netherlands Film Production Incentive). De site bevat locatiefoto’s die een inspirerend en ander beeld van Nederland geven en een database met meer dan dertienduizend filmproducties en alle personen, functies en bedrijven die daaraan mee hebben gewerkt.
Bas van der Ree werd benoemd tot Netherlands Film Commissioner; vanaf 1 juli is hij verantwoordelijk voor het promoten van Nederland als interessante filmlocatie, het aantrekken van buitenlandse producenten en het faciliteren van producties.
Internationale filmfestivals
De introductie van de Stimuleringsmaatregel en de Film Commission waren de belangrijkste Nederlandse wapenfeiten op het festival van Cannes – waarmee direct bewijs werd geleverd voor het belang. Waar een jaar eerder Alex van Warmerdams Borgman nog meedong naar de prestigieuze Gouden Palm, bleef het Nederlandse aandeel op het belangrijkste filmfestival ter wereld de afgelopen editie beperkt tot Maidan van de Oekraïense regisseur Sergei Loznitsa (My Joy, In the Fog). Deze belangwekkende documentaire had een week voor het festival een bescheiden afwerkingssubsidie van het Nederlands Filmfonds ontvangen, en was daardoor een beetje Nederlands geworden.
De beperkte Nederlandse afvaardiging in Cannes stond in schril contrast met die op de Berlinale, eerder in het jaar. Dat festival selecteerde dertien Nederlandse films: vier speelfilms, twee documentaires, twee korte films en vijf minoritaire coproducties. Daaronder waren de kortfilm Marc Jacobs van de talentvolle Sam de Jong, die meedong naar de Goldener Bär für den Besten Kurzfilm, en de interactieve documentaire Last Hijack van Femke Wolting en Tommy Pallotta, te zien als openingsfilm van de sectie ‘Panorama Dokumente’. Supernova van Tamar van den Dop, Above Us All van Eugenie Jansen, Midden in de Winternacht van Lourens Blok, Finn van Frans Weisz en de Filmacademie-afstudeerfilm Cowboys janken ook van Mees Peijnenburg waren geselecteerd voor verschillende onderdelen van het Berlijnse Kinderfilmfest.
Op het derde grote internationale filmfestival, dat van Venetië, waren dan weer geen Nederlandse films te zien, althans niet in het hoofdprogramma. In de interessante parallelsectie Giornate degli autori(Venice Days) was Nederland wél vertegenwoordigd, met Tussen 10 en 12, het speelfilmdebuut van Peter Hoogendoorn over het leven van een familie dat voorgoed verandert wanneer plots twee politieagenten voor de deur staan.
Overal ter wereld waren er prijzen voor producties van vaderlandse bodem – vooral voor jeugdfilms en documentaires. Spijt!, Dave Schrams verfilming van Carry Slees gelijknamige bestseller over een jongen die wordt gepest op school, werd door een internationale jury van meer dan duizend kinderen tussen twaalf en veertien jaar bekroond met de European Film Academy Young Audience Award. Het was alweer de 31e prijs die Schram voor Spijt! mocht ontvangen. En de documentaire Ne me quitte pas van Sabine Lubbe Bakker en Niels van Koevorden won onder meer de Filmmaker-to-Filmmaker Award op het Hot Docs Canadian International Documentary Festival, het grootste documentairefilmfestival van Noord-Amerika, de prijs voor beste montage in een lange documentaire op het Tribeca Film Festival in New York, en de juryprijs op Eurodok in Noorwegen. Borgman en de documentaire Het Nieuwe Rijksmuseum van Oeke Hoogendijk kregen een bescheiden roulement in de Verenigde Staten.
De Amsterdamse Brit Steve McQueen won met 12 Years a Slave de belangrijkste Oscar, voor Beste Film. Bij de uitreiking in het Kodak Theatre in Hollywood werd hij op het podium vergezeld door zijn vrouw Bianca Stigter, die hem het idee voor het indrukwekkende slavenepos aan de hand had gedaan. Borgman, de Nederlandse inzending in de categorie beste niet-Engelstalige film, haalde de shortlist niet. Twee films met een Nederlands tintje die wél waren genomineerd, The Broken Circle Breakdown van de Vlaamse regisseur Felix van Groeningen, gecoproduceerd door het Amsterdamse Topkapi Films, en Omar van de Nederlandse Palestijn Hany Abu-Assad, legden het af tegen La Grande Bellezza van de Italiaan Paolo Sorrentino.
Online
De Nederlandse video on demand-dienst Ximon stopte eind januari. De videodienst, die in het voorjaar van 2011 was gelanceerd door EYE Filminstituut Nederland, Instituut voor Beeld en Geluid en Filmproducenten Nederland, bood met name oude Nederlandse films en series en internationale arthousefilms aan.
Ximon was al langer verliesgevend, en slaagde er niet in het hoofd boven water te houden omdat de groei van de markt voor video on demand niet zo snel is gegaan als het bedrijf had gehoopt. De concurrentie komt met name van de Amerikaanse videodienst Netflix, die sinds het najaar van 2013 in Nederland actief is en in korte tijd zeer succesvol werd met een groot aanbod van (niet-Nederlandse) films en series. Het is de bedoeling om ook (nieuwe, speciaal gemaakte) Nederlandse series aan te bieden.
Betaalkanaal Videoland Unlimited, een onderdeel van RTL dat binnenkort beschikbaar komt voor het grote publiek, gaat vanaf maart 2015 óók een eigen dramaserie aanbieden. Huub Stapel, Anna Drijver en Benja Bruijning gaan de hoofdrollen spelen in Zwarte Tulp, over de strijd tussen twee families in de Bollenstreek.
Het Europees Hof bepaalde dat het downloaden van films en muziek uit illegale bron niet onder de Nederlandse thuiskopie-regeling valt. Het downloaden uit illegale bron werd daarmee ook in Nederland een inbreuk op het auteursrecht, net als in de andere landen van de Europese Unie en de meeste landen daarbuiten. Het wachten is nu op adequate wet- en regelgeving, waarmee wordt gewaarborgd dat legale exploitatie ook in Nederland de norm wordt. Uit het rapport Omdat het gratis is bleek dat de Nederlandse filmindustrie jaarlijks minimaal 78,4 miljoen euro omzet (inclusief BTW) verliest ten gevolge van het downloaden van films uit illegale bron.
Het complete archief van de bioscoopbranche kwam online; in totaal werden ruim dertienduizend pagina’s gedigitaliseerd uit jaarverslagen, notulen, nieuwsbulletins en nieuwsbrieven van de Nederlandse Bioscoop Bond (vanaf de oprichting in 1918), de Nederlandse Federatie voor Cinematografie (vanaf 1985) en de Nederlandse Vereniging van Bioscoopexploitanten (vanaf 2013). De NVB denkt met de service de branche, wetenschappers en filmfanatici van dienst te zijn.
Giovanna Fossati, als hoofdconservator verbonden aan EYE, werd benoemd als Nederlands eerste hoogleraar Filmerfgoed en digitale filmcultuur, een leerstoel aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Digitale technologie schept nieuwe mogelijkheden voor hergebruik, zoals het online beschikbaar stellen van filmerfgoed of het op grootschalige wijze doorzoekbaar maken van gedigitaliseerde collecties,’ stelde Fossati bij haar benoeming. ‘VOD, YouTube, online remixing zijn platforms waar nu filmerfgoed te vinden is, maar het is lang nog niet alles en het is ook niet duidelijk of deze platforms het meest geschikt zijn voor het ontsluiten van erfgoed.’
Bioscopen en faits divers
De Utrechtse Gemeenteraad stemde begin 2014 tegen de bouw van een Artplex, een gecombineerd gebouw voor een bibliotheek en een filmtheater, waar meer dan vijftien jaar over was gesteggeld. Twee maanden later presenteerde Pim Hermeling van filmdistributeur Wild Bunch een alternatief plan, voor de arthousebioscoop De Kade aan het Paardenveld met zeven zalen, die tevens onderdak biedt aan horeca, een restaurant, studio’s voor de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU), werkplekken voor zzp-ers en flexibele kantoorruimtes voor festivals die gedurende het jaar krimpen en groeien in personeel, zoals het Nederlands Film Festival.
Bioscooponderneming Wolff Bioscopen was ondertussen bezig met de realisering van een megabioscoop (veertien zalen, 3.100 stoelen) op het terrein van de Utrechtse Jaarbeurs. Eind juli werden de bioscopen van de Wolff Bioscopen Holding overgenomen door de Belgische bioscooponderneming Kinepolis. Kinepolis werd daarmee eigenaar van de negen Wolff-bioscopen in Nederland. Ook de nieuwbouwprojecten, behalve in Utrecht ook in Dordrecht, maken deel uit van de overname.
De televisie- en filmproductiemaatschappij Eyeworks werd voor ongeveer 200 miljoen euro overgenomen door het Amerikaanse Time Warner. Oprichter en grootaandeelhouder Reinout Oerlemans vertrok om Eyeworks USA te gaan leiden.
EYE en het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid maakten bekend dat ze de paar duizend nog niet opgehaalde film uit de kluis van het failliete filmlaboratorium Cineco overnemen. Het grootste deel van de plusminus dertigduizend filmblikken uit de kluis is na het faillissement opgehaald door de eigenaars, rechthebbenden of erfgenamen. De rest dreigde te worden vernietigd, maar nadat regisseurs en producenten de noodklok luidden, werd een coulante regeling getroffen die makers de kans bood hun materiaal veilig te stellen.
Nadat binnen één week twee keer een Gouden Film te vroeg werd uitgereikt – zowel Bro’s Before Ho’s als Soof had nog geen honderdduizend bezoekers gehaald toen het nieuws van de onderscheiding wereldkundig werd gemaakt – maakte het Nederlands Film Festival bekend dat het toezicht op de Gouden Films wordt aangescherpt.
De noordelijke eenmansfractie Friese Koers stelde voor dat de provincie miljoenen euro’s zou investeren om de opnames van de nieuwe Bondfilm naar Friesland te halen. Geheim agent 007 op het strand van Terschelling, op een cruiseschip in de haven van Harlingen of onder de Waterpoort in Sneek zou volgens Jelle Hiemstra vele miljoenen extra kunnen genereren aan toerisme-inkomsten.
Heel wat concreter zijn de inspanningen van de Amsterdamse Film Commissioner Simon Brester, die het afgelopen jaar onder meer Roel Reine’s peperdure historische drama Michiel de Ruyter, de internationale coproductie Kidnapping Freddy Heineken (met een deels Nederlandse crew en Mark van Eeuwen als een van de Heineken-ontvoerders) en het door Josh Boone geregisseerde razendpopulaire Amerikaanse tienerdrama The Fault in Our Stars (met een kleine rol voor Lotte Verbeek) mocht verwelkomen.
In The Fault in Our Stars zitten prachtige beelden van Amsterdamse toeristische attracties, zoals de grachten, het tunneltje onder het Rijksmuseum en het Anne Frank Huis. En van een bankje aan de Leidsegracht. Dat was kort na de opnames echter spoorloos verdwenen. Vlak voor de Nederlandse première plaatste de gemeente Amsterdam dan maar een soortgelijk bankje op dezelfde plek, in de hoop dat er duizenden tieners naar de hoofdstad zullen komen om selfies te maken op de plek waar de jonge hoofdpersonen uit TFIOS zo innig hebben zitten zoenen.
