Dappere vrouwen in een kapotte stad
Grbavica is een film met een geheim. Maar dat geheim is niet waar het in de film om draait; Grbavica is geen thriller of een whodunit. Als de alleenstaande moeder Esma tegen het einde haar puberdochter Sara haar geheim moet vertellen, zullen maar weinig kijkers van verbazing van hun stoel vallen. Daarvoor zijn de gruweldaden tijdens het beleg van Sarajevo – waar de wijk Grbavica deel van uitmaakt – te recent en te breedvoerig in het nieuws geweest.
De Bosnische regisseur Jasmila Zbanic (1974) groeide om de hoek van Grbavica op. Tijdens de oorlog kreeg ze het idee voor haar speelfilmdebuut, waarmee ze een stem wil geven aan de vrouwen die tijdens de burgeroorlog het slachtoffer werden van de massale, systematische verkrachtingen door de Serviërs – de vrouwen werden vaak net zo lang vastgehouden in kampen tot abortus niet meer mogelijk was.
Toch is Grbavica geen woedend pamflet geworden. Integendeel; het is een kleine, intieme film over de onvoorwaardelijke liefde van een moeder voor haar dochter. Esma doet er alles aan om het de 12-jarige, stevig puberende Sara naar de zin te maken. Overdag verstelt ze kleding, ‘s nachts werkt ze in een louche nachtclub. Maar geld om Sara’s schoolreisje te betalen heeft ze niet. Desondanks kan Sara mee; als ze tenminste het certificaat mee naar school brengt waaruit blijkt dat haar vader tijdens de burgeroorlog tegen de Servische Cetniks heeft gevochten.
Maar moeder kan het niet vinden, hoe vaak Sara er ook om zeurt. Als het certificaat spoorloos blijft, slaat de twijfel toe. Was haar vader wel een ‘shaheed’, een Bosnische martelaar?
Grbavica is ook het portret van een door oorlog getekende stad; een buurt waar het leven langzaam ondanks alles weer vorm heeft gekregen. Waar mensen vooruit willen kijken, niet achteruit. Haar droeve oogopslag verraadt dan wel een leven vol leed, maar Esma zit niet bij de pakken neer.
Mirjana Karanovic, die te zien was in een aantal films van Emir Kusturica, en de jonge Luna Mijovic overtuigen. Op de fraaie soundtrack wisselen ‘turbo folk’ en volksliedjes elkaar af.
De lowbudget-film, die mede tot stand kwam dankzij een bijdrage van het Rotterdamse Hubert Bals Fonds, werd begin 2006 op het festival van Berlijn bekroond met de Gouden Beer, de Oecumenische prijs en de Vredesfilmprijs. Regisseuse Jasmila Zbanic zei bij die gelegenheid te hopen dat haar film voor catharsis kan zorgen, maar ze wees erop dat de oorlogsmisdadigers Mladic en Karadzic nog steeds vrij rondlopen. (Na dertien jaar voortvluchtig te zijn geweest werd Karadzic in juli 2008 opgepakt en door de Servische autoriteiten uitgeleverd aan het Joegoslavië-tribunaal; de arrestatie van Mladic laat nog altijd op zich wachten.)
Grbavica van Jasmila Zbanic, vrijdag 11 februari 22:45 uur, Nederland 2. De opvolger Na putu verschijnt 10 maart in de Nederlandse bioscopen.
