Corinna Belz over Gerhard Richter Painting: “Het was een enorm privilege het totstandkomingsproces van zo dichtbij te volgen”
Gerhard Richter, een van de belangrijkste en best verkopende hedendaagse kunstenaars, is het onderwerp van de documentaire Gerhard Richter Painting. Of preciezer: de Duitse regisseuse Corinne Belz was gedurende twee jaar in Richters studio in Keulen, en legde haarfijn vast hoe een aantal van zijn metersgrote abstracte doeken ontstaan.
Toen Belz begon met filmen was Richter bezig met vier grote, grijze schilderijen. Aan het begin van de documentaire kun je haar horen vragen of ze zo klaar zijn; Richters assistent antwoordt dat het er wel zo uit ziet. “Twee jaar later, we waren bezig met de montage, zei Richter me dat hij ze toch niet goed vond en ging veranderen. Ik vroeg of hij een dag wilde wachten zodat we het konden filmen. Dat was oké, de volgende dag schilderde hij ze weer wit.”
Dat is nog in de film terechtgekomen. Maar later, toen haar film al klaar was, heeft Richter de schilderijen vernietigd. “Pas als ze aan de muur hangen, zijn ze af. En zelfs dan… ik heb het idee dat hij soms het liefst in musea of galeries zou langsgaan om zijn werken onder handen te nemen. Zoals Stanley Kubrick nooit klaar was met zijn films, blijft Richter zijn schilderijen ter discussie stellen.”
Belz, afgestudeerd als kunsthistoricus, zag in 2006 in een Duitse krant een foto van Richters ontwerp voor een raampartij van de dom van Keulen, bestaande uit 11.500 pixel-achtige vierkanten in 72 verschillende kleuren). De realisatie leek haar een mooi onderwerp voor een film. “Vooral omdat er meerdere partijen bij betrokken waren: architecten, assistenten… Het leek me eenvoudiger om hen over de streep te trekken dan Richter zelf. Hij weigert namelijk bijna altijd zijn medewerking; zelfs Dennis Hopper kreeg nul op het request.”
Ze kreeg gelijk: Richter liet weten het hem interessant leek dat het proces werd vastgelegd, maar dat hij zelf niet gefilmd wilde worden en ook niet beschikbaar was voor interviews. Maar tien maanden later kreeg Belz alsnog toestemming een vergadering te filmen waarbij Richter aanwezig was. “Plotseling was er geen enkel probleem meer. Ik mocht zelfs in zijn studio komen filmen.”
In die periode ontstond het idee voor een lange documentaire. “Maar ik wist niet of het zou werken. Richter praat namelijk echt niet graag, hij drukt zich uit via zijn schilderijen. Nadat mijn film klaar was bezocht ik een persconferentie in de Tate in Londen. Dat was net een Beckett-stuk; Richter sprak geen woord. Als ik dat eerder had gezien, was ik nooit aan mijn film begonnen.”
Belz moest anderhalf jaar wachten eer ze kon beginnen met draaien. “Ik belde Richters assistenten om de maand of ze al wisten wanneer hij aan een nieuwe serie zou gaan werken. Ze antwoordden steevast dat hij het zelf ook niet wist.” Toen ze dan eindelijk kon komen, plantte Belz een camera midden in zijn studio. “Ik had mezelf het liefst onzichtbaar gemaakt, maar dat was onmogelijk, want zijn studio is bijna leeg. Ik was bepaald geen fly on the wall, maar het werkte. Voor ons en voor hem.”
Het werkte zelfs zo goed dat Richter na verloop van tijd begon te praten. “Als je mij hoort, is dat nadat hij mij aansprak. We hadden afgesproken dat ik geen vragen zou stellen. Dat wilde ik ook niet; wat had ik ook moeten vragen? Wat gaat u schilderen? Waarom doet u wat u doet? Hij zou nooit hebben geantwoord. Meestal weet hij het ook niet, denk ik. Alles ligt open, en dat moet zo blijven. Daarom was het ook zo belangrijk dat we genoeg materiaal hadden. Richter was soms wel met vier of vijf schilderijen tegelijk bezig, en je weet van tevoren weet welke de eindstreep zal halen. Zijn schilderijen communiceren met elkaar, beïnvloeden elkaar.”
Met Richter was afgesproken dat hij de film voor de uitbreng mocht zien. “Dat was zenuwslopend; zoals Richter het spannend vindt zijn affe schilderijen te tonen, zo zwaar viel het mij om hem mijn documentaire te laten zien. Na afloop zei hij zoiets als ‘goed gedaan’; hij had zichzelf in mijn film herkend en er hoefde niks veranderd te worden. Dat was een enorme opluchting. Voor ons beiden.”
Ze kijkt nu anders naar Richters werk, zegt Belz. “Als ik nu voor een schilderij sta, zie ik veel beter wat er allemaal onder de oppervlakte zit, van de vele lagen verf tot de vele maanden zwoegen. Ik begrijp nu hoe zijn werk zich heeft ontwikkeld, en hoe zijn schilderijen elkaar beïnvloeden. Het was een enorm privilege het totstandkomingsproces van zo dichtbij te volgen; ik hoop dat het me is gelukt iets van dat privilege door te geven. Dat mijn film de nieuwsgierigheid prikkelt. Dat je meer van Richter wilt weten; boeken over hem gaat lezen, of beter nog, een museum gaat bezoeken om zijn werk in het echt te zien.”
Gerhard Richter Painting draait vanaf donderdag 5/9 in de filmhuizen.
